Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистои Ресиубликаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги

СПИД ВИРУСИ
спид 
вирусишшг соғлом одам организмига юқишининг асосий 
механизми махсус ВИЧ вируси қобиғидаги оқсилнинг организм иммун 
ҳужайрасидагн СД4 билан бирикишндан иборат.
СПИД вирусининг яшаш тарзи, ҳаёт фаолияти ва унинг механизмлари 
у одам организмига киргач, хужайрага ёпишиб, сўнгра секин-аста кириб, 
ядро аппарати ва моддалар алмашинуви жараёнларидан фойдаланиб 
кўпаяди. Ҳужайрани батамом издан чиқаради ва унинг янги урғочи 
бўлакчалари (вирионлари) хужайрани ёриб, ташқи муҳитга чиқади ҳамда
Ургочи
кўпайувчи
қисмлари
(таш қи мухитга
таркалувчи
кобиқлн
бўлакчалари)
тегишли мос шароитларда бошқа одамларга юқади. 
Қобиги
Скелети
РН К ядро 
рибоиуклеин 
кислоталар
М агизи
24-расм.. СПИД вируси
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

СПИД ВИРУСНИНГ ХДЁТИЙ ДАВРИ
Вируснинг ҳаётий даври 4 босқичдан иборат:
1.Вирион-вирус 
бўлакчасининг 
хужайрага 
ёпишиши 
(абсорбцияланиши) ва ичига кириши.
2.Вирус 
РНК 
сини 
ажратиш, 
провирус 
— 
икки 
ипчали 
дезоксирибонуклеин кислота (ДНК) синтез қилиш ва «хўжайин» 
хужайраси геномига провируснинг кириши.
3.РНКнинг синтез қилиниши, вирус оқсилларини шаклланиши.
4.Янги вирус бўлакчасини ҳосил қилиш — етиштириш ва уни 
ташқарига чиқариш.
СПИД ВИРУСИНИНГ БОШ ҚАЛАРГА
Ю ҚИШИ ВА Ю ҚМАСЛИГИ
СПИД синдромини келтириб чиқарувчи вируслар бемор ёки вирус 
ташувчилардан бошқа соглом одамларга турли хил йўллар билан юқади. 
Албатта унинг қайси жойда, қайси аъзода ёки суюкликларда ва қандай 
қуюуқликда 
(концентрацияда) 
ҳамда 
кайси 
ҳолатларда 
юқиши 
мумкинлиги турличадир. Унинг тарқалиш тезлиги ва доираси ўзига хос 
маълум даражада богликлиги илмий изланишлар ва тажрибалар орқали 
аниқланган.
Дунё бўйича аниқ ва оддий тарқалиш йўллари биринчи галда жинсий 
алоқа қилиш (вагинал - қин орқали ва анал - тўғри ичак орқали), вирус 
тутувчи қон ва қон элементлари, сперма ҳамда донорлик аъзолари 
ҳисобланади.
Умуман 
юқиш 
йўллари 
тартиб 
ва 
хавотирлиги 
жиҳатдан 
қуйдагичадир:
1. Жинсий алоқа қилиш йўли (вагинал ва анал).
2. Зарарланган игна билан инъекция қилиш (наркотик модцани 
инъекция қилиш, игна орқали жароҳатланишлар).
3. Она-бола бирлиги (ҳомиладорликда, тугиш жараёнида, эмизишда).
4. Сперма орқали (жинсий алоқа, сунъий уруғлантириш).
5. Қон ва қон элементлари орқали.
6. Донорлик аъзолари ва тўқималар орқали: сперма, буйрак, тери, соч, 
суяк кўмиги, кўз шох пардаси, юрак қопқалари, пай ва бошқалар орқали 
юқиши мумкин.
7. Булардан ташқари, тиббиёт ходими игна орқали жароҳатланганда 
ўзида вирус тутувчи қон томчилари ёки организм суюқлигидан тери ҳамда 
шиллик пардага тушганида юқиши мумкин.
Қуйидаги ҳолатларда вирус юқмаслиги ҳисобга олинган: 
1) 
одамларнинг тасодифан ёки турмушда ўзаро контактда бўлишлиги, 2) 
сўлак орқали (?), 3) чивинлар, 4) бит ва ўрин-кўрпа канаси орқали, 5)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бассейн-ховуз оркали, 6) ошхона анжомлари, 7) идиш-товоклар, 8) овкат 
моддалари, 9) пардоз-андоз буюмлари оркали, 10) шунингдек вирус 
ташувчи одам билан бир хонада булган холларда 11) кийим-кечак, 12) 
беморни бориб курганда, 
13) умумий туалетдан фойдаланганда 
юкмаслиги аникланган. Лекин 100% кафолат бериш мумкин эмас. Айрим 
шароит бўлгаи ҳолатда юкиш эҳтимоли бор.
С П И Д б и л ан касаллан ган
бем ор
Вирус юкггирмаган ва 
ю кти рган аёл
Вирус ю кти р м агап ва 
«^Ф РИ К А
ю ктирган эркак 
Т скш и р и л м аган ш ахслар 
Вирус ю кти р м аган ва 
ю кти р ган б олалар 
Ж и н си й ал о к а 
Қ он куйиш