Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув

Арнасой кўл тизими муаммолари 
2000 км2 майдонга эга Арнасой тизими 1969 йилда Қозоғистон Республикасида 
жойлашган Чордара сув омборидан 21 км3 сувнинг чиқарилиши натижасида пайдо 
бўлган. 90-йилларнинг бошида коллектор-дренаж сув оқими сув сатҳини 237 метрда 
белгида ушлаб туриш имконини берди. Бироқ 1993 йилдан Чордарадан сув чиқариш 
яна кучайгач, сув сатҳи 8,7 метрга кўтарилди. Бугун Арнасой Узбекистон 
Республикасининг янги, энг йирик кўл тизимларидан ҳисобланади ва Айдаркул, 
Тузкон ҳамда Юқори Арнасой кўлларини ўзига бирлаштиради. 2003 йилнинг ёзига 
келиб кўл тизимининг умумий майдони 3491 км2га, сув ўтказиш ҳажми йилига 
ўртача 3,0 км3 га етди. Натижада Жиззах ва Навоий вилоятида 180 минг гектар ерни 

---

63 
(2004) сув босди. Яйловлар, ўтлоқлар, уруғлантириш пунктлари, қудуқлар, ўнлаб 
километр йўл, электр узатиш линиялари, газ қувурлари ва бошқа коммуникация 
тизимлари сув остида қолди. Умумий аҳоли сони 2,5 минг киши бўлган Боймурод ва 
Қушқудуқ қишлоқлари ҳудудининг бир қисмини сув босиш хав-фи бор. 
Ўзбекистоннинг ушбу ҳодиса туфайли кўраётган йиллик зарари 700 миллион АҚШ 
доллари миқдорида баҳоланмоқда. (Арнасой ТИА, 2005, Ўзгидромет, 2004). 
Амударё хавзаси 
Амударё ҳавзасида 23,5 миллион гектар қишлоқ хужалик майдони мавжуд бўлиб, 
шун-дан 2,38 миллион гектари суғориладиган ерлар-дан иборатдир. Ушбу худудца 
11,4 миллион аҳоли яшайди (мамлакат аҳолисининг 43 фоизи), уларнинг 70 фоизини 
қишлоқ аҳолиси ташкил этади. Бу ерда Самарканд, Бухоро, Хоразм вилоятлари ва 
Қорақалпоғистон Республикаси-нинг қадимдан суғориладиган ерлари жойлашган. 
Уларни Қизилқум ва Қорақумнинг қумли даштликлари қуршаб туради. Бу худудца 
суғориладиган цеҳқончилик ва инсоннинг хужалик-иқтисоций фаолиятини 
ривожлантириш тарихи эрамизцан аввалги иккинчи мингйиллик бошларига бориб 
тақалади. Уша цаврларца ҳам узига хос ривожланиш ва па-сайиш цаврлари бўлгани 
рост, бироқ XX аср-нинг экологик фожеаси - Орол ценгизининг та-наззулга учраши 
ҳозирги ва кейинги авлоцлар учун энг оғир ташвиш ҳисобланади. 
Дарёнинг бошланиш қисми, тоғолди қияликлари ва сойликларда Сурхонцарё 
вилоя-ти жойлашган. Унинг умумий суғориладиган майцони 330 минг гектарни 
ташкил этади. Қияликларни суғоришдаги самарасизликлар. ортиқча сув чиқариш ва 
сувнинг сизиб ўтиши натижасида пастца жойлашган ерлар сув ости-ца қолди, устки 
ҳамца ер ости сувлари сифатини ёмонлашишига олиб келди. Вилоятнинг жанубий 
хуцуцица ичимлик сувнинг 36-80 фоизи «Ичимлик сув» цавлат станцартлари 
талаблари-га мое келмайци. Айниқса Сариосиё ва Денов туманларида 
Тожикистонцаги альюминий заво-цининг заҳарли чиқинцилари таъсирица кескин 
экологик вазият юзага келган. Бу ерца болалар ўлими ўртача 54/1000 кишини 
ташкил қилади. Бу Орол таназзули эпидемияси марказицаги (Қорақалпоғистон 
Республикаси ва Хоразм ви-лояти) кўрсаткичцан ҳам юқорицир.