Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш

Тез – “тезкор” усуллар. 
Бу усулларнинг сезгирлиги етарли даражада эмас. Шу сабабли улар айрим ҳолларда 
тезлик ва модда миқдори хақида маълумот керак бўлган шароитларда (ўткир касб билан 
боғлиқ заҳарланиш сабабларини, моддани ҳаводан бор-йўқлигини аниқлашда ва бошқаларда) 
қўлланилади. 
Бу тезкор – тез аниқлаш усули 3 гуруҳга бўлинади: 
1. махсус реактив (реакцияга киришиш хусусиятига эга) қоғозлардан фойдаланиш; 
2. эритмалар (суюқлик) рангини аввалдан тайѐрланган стандарт шкалага солиштириб 
аниқлаш; 
3. махсус индикатор – найчалар ичидаги қатламалар ҳаво таъсирида ўзгариш ѐрдамида 
аниқлаш. Бу мақсадларда махсус индиcатор-найчалар, УГ-1 асбоби ѐки АМ-5 аспираторлари 
ишлатилади. 
Ҳаводаги анилин миқдорини калориметрик усул билан аниқлаш. 
Анилин – ѐғсимон суюқлик, уй ҳавоси шароитида буғланиш хусусиятига эга, шу 
сабабли иш хоналари ҳавосида буғ ҳолатида учрайди. Иш усули жойи ҳавосида энг кўп йўл 
қўйиб бўладиган миқдор меъѐри – 0,1 мг/м
3
. Усул анилиннинг фенол билан биргаликда 
оксидланиши натижасида индофенол ҳосил бўлишига асосланган, ҳосил бўлган кўк зангори 
рангнинг зичлиги ФЭК асосида аниқланади. 
Ҳаво намунасини олиш. 
Полежаев шиша ютиш муҳити мосламасининг узун елкаси орқали 10 мл 0,1 Н
2
СО
4
эритмаси қуйилиб, аспираторга резина найча ѐрдамида (калта елка орқали)
ўлчанади. Сўнгра 
аспираторни электр токига улаб, реометрга 1 л/мин кўрсаткич ўрнатилади ва 10 минут 
мобайнида ҳаво ютилиш муҳити орқали ўтказилади, бунда 10 литр ҳаво олинади. Ҳаво 
намунасини олиш шароитлари махсус 330-шаклдаги протоколда қайд этилади. 
10 дақиқадан сўнг аспиратор ўчирилиб, ундан юткичли шиша мослама ажратилиб, 
ичидаги суюқлик пробиркага солинади. Ютиш суюқликнинг 5 мл алоҳида пробиркага 
солинади, сўнгра унинг устига 3% фенол эритмасидан, 1мл; 4% хлораминдан 1 мл; 0,1 н 
NаОН дан 0,5 мл ва 2% NаОН дан 1 мл солиб аралаштирилади. Агар олинган намунада 
анилин мавжуд бўлса эритма ҳаво ранг тусга киради. Орадан 20 дақиқа ўтгандан сўнг 
пробиркадаги суюқлик 10 см кенгликка эга фотоэлектрокалориметрнинг кюветкасига 
солиниб, ранг зичлиги 660 ммк тўлқин узунликдаги (кўк ранг) ѐруғлик нури ѐрдамида 
уланади 
(фотоэлектрокалориметрда 
ишлаш 
тартиби 
алоҳида 
берилади). 
Фотоэлектрокалориметр кўрсатмаси ѐзиб олинади ва бир метр куб ҳажмдаги ҳавода неча мг 
анилин борлиги қуйидаги формула ѐрдамида ҳисобланади: