Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари

je veux
ёрдамида ифодаланаяпти, 
qu’il vienne
гапи истакнинг натижаси сифатида қаралиши лозим. Худди 

---

45 
шунга ўхшаган гапни олайлик:
Je doute qu’il vienne
бу гапда ҳам (эргашган 
қисмида) ҳеч қандай шубҳа маъноси йўқ. 
Subjonctif
шакллар мажмуи, яъни 
аниқ морфологик мантиқий моҳиятдир. Шундай экан, у тил омили, лекин 
нутқ омили эмас. Тил категориялари эса (грамматик категориялар) на истак, 
на шубҳа, на ҳурсандлик, на ҳафаликни ифодалай олади. Улар фақат
қандайдир мантиқий муносабатларни ифодалаши мумкин. Зотан, гапда 
грамматик ва лексик маънолар (истак, шубҳа, хурсандлик, ҳафалик) мавжуд 
бўлади. Бу маънолар алоҳида сўзлар орқали берилиши мумкин, аммо истак 
майлининг грамматик категорияси замирида эмас» (Imbs 1960, 72). 
Бу фикрнинг тасдиқини А. Мартиненинг «Нейтрализация и 
синкретизм» асарида кўриш мумкин: «
Il faut »
дан кейин фақат истак майли 
шакллари бўлиши мумкин. 
Il faut que je fasse
…. бундай шакллар анъанавий 
ҳисобланиб, уларда фақат феъл шакли кўрилмасдан, балки истак майлининг 
маъноси ҳам эътиборга олинган. Бу эса воқеликка мос келмайди: 
il faut
дан 
кейин 
que je
fasse
да модаллик маъноси йўқ эмас, ушбу семантик категория 
il
faut
шаклида яширинган. Маъно сўзсиз мавжуд бўлиб, у ерда сўзловчининг 
танлаш имконияти бор» (Martin 1971, 104). 
Э.Ф. Бубновская ҳам Ш. Балли фикрини маъқуллайди: «Ўз-ўзидан ҳеч 
қандай восита конкрет модаллик маъносини ифодаламайди. Модаллик бош 
гапнинг феъли билан ифодаланган 
Subjunctivo
да, агар бош гап қисмида истак 
маъносини англатган феъл қўлланган бўлса, гап истакни ифодалаши мумкин. 
Subjunctivo
шакли ўз-ўзидан на истакни, на шубҳани, на хурсандликни, на 
қайғуни ифодалайди» (Martin 1971, 9).
Бу фикр-мулоҳазалардан маълум бўладики, тилшунослар бош гапнинг 
мазмунини эргаш гапдан ажратиб қўйганлар. Бунга қўшилиб бўлмайди, 
сабаби «
Je veux
« ва «
Je doute» 
феъл қурилмалари шу ҳолатда тўлиқ маъно 
ифодаламайди, чунки ҳали гап мазмуни тугаган эмас. Шундай экан, берилган 
мисоллар ифодалаётган истак ёки шубҳа маънолари фақат бош гапга тегишли 
бўлмасдан, балки бутунлай гап мазмунига ҳам боғлиқ десак мантиқан тўғри 
бўлади. Агар бош гап мазмуни эргаш гапдан ажратиб таҳлил қилинса, унда 

---

46 
биринчидан, бош гап билан эргаш гап орасидаги ҳам мазмуний, ҳам шаклий 
боғланиш йўқолади, иккинчидан, гап ўзининг коммуникатив хусусиятини 
йўқотиб, фикр тугалланмай мантиқсиз гап бўлагига айланиб қолади. Демак, 
гапнинг модаллик хусусиятига бундай ёндашиш мумкин эмас.
Ҳозирги замон француз тилида модаллик категориясини 
ифодалашдаги асосий тил воситаларидан бири майл категориясидир. 
Майлларга бўлган муносабат ва сўзловчининг гап мазмунини реал ва нореал 
баҳолашида ҳам бир хиллик йўқ. Анъанавий француз тили грамматикасида 
тўртта: индикатив, буйруқ, истак ва шарт майллари бор. Француз тилида 
кондиционал (шарт майли)нинг ифодаланиш шакли ва унинг модаллик 
хусусиятлари муаммолигича қолмоқда. Маълумки, француз тилида 
- rait
шаклида ҳам замон, ҳам модаллик тушунчаси бор. Мисол учун қуйидаги 
гапларни таққослаб кўрайлик: 1. 
Il a dit qu’il viendrait.
2. 
S’il avait le temps, il 
viendrait.
Таҳлиллар кўрсатадики, тилшуносларнинг майлларга бўлган
муносабатида бир хиллик йўқ. Бу ерда индикатив майл билан бошқа майллар, 
айниқса, шарт майли замонлари ва уларнинг семантик маънолари орасида 
модаллик категориясига нисбатан икки ёқлама зиддият ҳосил бўлаяпти. 
Бундай зиддият