Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети педагогика ва психология кафедраси

Ўқитувчи - талаба

Анъанавий таълимдаги суҳбат иштирокчилари

Ўқитувчи – талабалар гуруҳи (жамоаси)




1-расм. Анъанавий таълимга асосланган суҳбат.


Пиагет:фаол таълим олиш (ўрганиш). Когнитив тараққиёт ҳақидаги баҳс мунозараларга улкан ҳиссасини қўшувчи Жин Пиагетнинг таъсирчан ғоялари ҳамон давом этмоқда.Скиннерга ўхшамаган ҳолда Пиагет гўёки ўқитувчининг ўқувчини устида ишлаш керак материал сифатида қарашидек баҳо беради. Ижтимоий ва жисмоний муҳитнинг уйғунлигини Пиагет ассимлияция ва аккомодация деб баҳолайди. Ассимлияцияда Пиагет фикрича бола жисмоний ҳолатни мантиқан боғлаган ҳолда ўрганиш, яъни худди кундалик ҳаётидаги оддий шиппак ёки бўшаган идишлар билан ўйинчоқ сифатида ўйнаб кетганидек каби қарайди. Бўш кўзани ўйнаб, унга бола ўхшатиш орқали ғор, ёки тароқ орқали бола шу буюм билан боғланган нарсаларни мантиқан ўрганиб боради.
Шундай қилиб ассосиация, яъни боғлиқлик орқали бола дунё тараққиётида ўзини тутишни ўрганиб боради. Аккомодацияда Пиагет жисмоний ва ижтимоий дунёнинг ҳақиқатлари ва қарама-қаршиликлари инсон адаптация орқали тушуниб боради.Шундай қилиб аккомодация ассимиляцияни тўлдириб борувчи усул ҳисобланади. 7-бет.
Ёш болаларни ўрганишнинг асосий (марказий) қисмида кузатилиши мумкин бўлган ҳолатларда уларнинг маълум бир ҳаракатлардан кейин тушуниш ёки англаб етиш даражалари ривожланиб боради. Мисол учун улар рўзғор буюмларини емоқчи бўлганда, яъни еб бўлмайдиган нарсаларни ейишга ҳаракат қилса, улар қийинчилик ёки оғриқга дуч келади. Аккомодациянинг ассимлияцияга нисбатан пассив натижа беришидан кўришимиз мумкинки, ўзига ишонмаган ўрганувчи таваккал қилишга иккиланади.
Пиагет таъкидлашича эффектив ўрганувчи ассимлияция ва аккомодациядан маълум бир балансга келиш учун эквилибрация процессини бошдан кечиради. (Пиагет 1975,pp30ff). P7. Пиагет яна таъкидлайдики, ўрганиш ассимлияциянинг актив процесси бўлиб, у ёши катталардан масалан ўқитувчидан келиб чиқмайди. Фаолият­­ - болага ёки талаба ёки ўрганувчига -марказлашган фаолият турига айланади. Яъни ўқитиш жараёнида талаба ёки ўрганувчи фаоллашади. Бу яна Брунернинг асос солган “ўрганиш услуби”га мос келади.( Брунер 1967). Бу холатда ўқитувчининг асосий роли болани ўрганишига тайёрлик даражасини назорат қилади ва боланинг очилмаган қирраларини бола фаоллигига марказлашган ҳолатда очилишини аниқлайди²⁰.
Интерфаол таълим ўқитиш жараёнининг асосий иштирокчилари – ўқитувчи, талаба ва талабалар гуруҳи ўртасида юзага келадиган ҳамкорлик, қизғин баҳс-мунозалар, ўзаро фикр алмашиш имкониятига эгалик асосида ташкил этилади, уларда эркин фикрлаш, шахсий қарашларини иккиланмай баён этиш, муаммоли вазиятларда ечимларни биргаликда излаш, ўқув материалларини ўзлаштиришда талабаларнинг ўзаро яқинликларини юзага келтириш, “ўқитувчи – талаба – талабалар гуруҳи”нинг ўзаро бир-бирларини ҳурмат қилишлари, тушунишлари ва қўллаб-қувватлашлари, самимий муносабатда бўлишлари, руҳий бирликка эришишлари кабилар билан тавсифланади²¹. Интерфаол таълимда суҳбат қуйидаги шахслар ўртасида ташкил этилади (2-расм):