Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 
9.2.Таваккалчиликни бошқариш босқичлари, 
таваккалчиликни бахолашнинг асосий мезонлари ва унинг 
услублари. 
Охирги ўн йилларда лойиҳани тайёрлаш ва амалга ошириш 
малакавий фаолиятнинг алоҳида бир кўринишига айланди. Кўпгина 
саноати ривожланган мамлакатлар иқтисодиётининг давлат ва 
хусусий секторларида лойиҳани тайёрлаш ва амалга ошириш бўйича 
тажрибалар тўплана бошланди. Лойиҳани бошқариш доирасида 
ечиладиган масалалардан бири - бу лойиҳа фаолиятининг рискини 
бошқаришдир. Бу масала лойиҳани бошқаришнинг бошқа 
функцияларидан алоҳида эмас. Молиявий талабни аниқлашда ҳам, 
смета ва бюджетни ҳисоблашда ҳам, шартномаларни тайёрлаш ва 
тўзишда ҳам лойиҳа фаолияти иштирокчиларини турли хил 
рисклардан ҳимоялаш билан боғлиқ масалалар ечилади. Рисклар 
лойиҳа фаолиятининг барча босқичларида бўлганлиги сабабли, 

---

668 
лойиҳа рискларини бошқариш функцияси лойиҳа тугагунга қадар 
давом этади. Лойиҳа рискларини бошқаришда қуйидаги масалаларга 
эътибор қаратилади: - лойиҳа рискларининг таснифи; лойиҳа 
рискларини аниқлаш ва баҳолаш усуллари; лойиҳа рискларини 
бошқаришнинг ахборот таъминоти; рискларнинг мониторинги ва 
истиқболини белгилаш; рискларни камайтириш технологиялари; 
рискларни бошқаришни ташкил этиш; рискларни бошқариш 
ҳаражатларининг оптимал даражасини асослаш ва самарадорликни 
баҳолаш. 
Рискни бошқариш турли фаолият доираларида рискни 
камайтириш бўйича технологияларни ва билимни талаб қилади. 
Ҳозирги вақтда рискни бошқариш фаолиятини қуйидаги асосий 
босқичларга бўлиш мумкин:
1. Рискни аниқлаш.
2. Рискни баҳолаш.
3. Рискни бошқариш чоралари ва усулларини танлаш. 
4. Рискни олдини олиш ва назорат қилиш.
5. Рискни молиялаш.
6. Натижаларни баҳолаш.
Рискни аниқлаш ва уни баҳолаш босқичлари рискни таҳлили деб, 
ҳам аталади. Бунда рискни аниқлаш сифат таҳлилига, рискни 
баҳолаш миқдор таҳлилига киради. Риск таҳлилининг миқдор 
усуллари орасида рискни бошқариш назариясида энг машҳурлари 
қуйидагилар: статистик усул, статистик тажрибалар усули; мақсадга 
мувофиқ келадиган ҳаражатлар таҳлили; эксперт баҳолари усули; 
аналитик усуллар ва бошқалар. Риск таҳлилининг аҳамияти 

---

669 
лойиҳанинг потенциал иштирокчисига лойиҳани мақсадга мувофиқ 
тарзда амалга ошириш ҳақидаги қарорларини қабул қилиши учун 
зарурий маълумотларни беришдир. 
Рискни бошқариш чоралари ва усулларини танлаш жуда муҳим 
босқич ҳисобланади. Аниқ танланган усул доирасида аниқ чора-
тадбирларни қўллаш мумкин. Бу босқич лойиҳани амалга оширишни 
бошлаш ҳақидаги қарорни қабул қилишдан аввал ўтказилиши керак. 
Танлашда кечиқиш лойиҳа иштирокчиси учун жиддий салбий 
оқибатларни келтириб чиқариши ёки иштирокчилар ўртасида жиддий 
келишмовчиликлар келиб чиқишига сабаб бўлиши мумкин. Рискни 
бошқаришда чора ва усулларни оптимал вариантини танлаш барча 
лойиҳа иштирокчилари ўртасида жиддий музоқаралар бўлишини 
талаб қилади. 
Рискни олдини олиш ва назорат қилиш босқичи маълум режа ва 
дастурлар асосида аниқ ташкилий-техник тадбирларни кўриб чиқади. 
Бу босқичда қуйидаги тадбирлар амалга оширилади: рисклар 
мониторинги; рискни истиқболини белгилаш; таҳдид солувчи 
хатарлар ҳақида раҳбарларга маълумот бериш ва бу билан боғлиқ 
кўрсатмаларни ишлаб чиқиш; рискни олдини олиш ва назорат қилиш 
дастури доирасида махсус ташкилий-техник тадбирлар. 
Кўп рискларни олдини олиш ва назорат қилиш мумкин. Лекин 
шундай рисклар мавжудки, уларни олдини олиш ёки камайтириш 
мумкин эмас, яъни улар лойиҳа иштирокчилари таъсиридан 
ташқарида бўлади. Шундай рисклар кўп ҳаражат талаб қилганлиги 
сабабли, уларни молиялаш усули қўлланилади. Бунда лойиҳа 
иштирокчиларини ўз-ўзини суғўрталаш, тажрибали суғўртачи 

---

670 
ёрдамида суғўрталанишга маблағ ажратиши тушунилади. Суғўрта 
шартномаларида рискнинг кўпгина турлари бўйича суғўртачининг 
зарурий чора-тадбирларни амалга ошириши кўриб ўтилган моддалар 
мавжуд бўлади. Рискни бошқаришда лойиҳа иштирокчиларидан 
ташқари, суғўрта ташкилотлари ҳам бевосита иштирок этади. Улар 
рискни баҳолашда ўз усуллари ва йўлларини амалга оширадилар, бу 
амалга ошириш режа - дастурларини назорат қилиб борадилар. 
Натижаларни баҳолаш - бу маълум бир лойиҳа доирасидаги риск 
- менежменти бўйича фаолиятларининг йиғиндиси. У кенг 
маълумотлар тўплами асосида ўтказилади ва риск таҳлилига 
тўзатишлар киритиш, риск-менежментининг алоҳида чораларини 
қўллаш самарадорлигини баҳолаш, рискни бошқаришда барча 
қилинган 
ҳаражатларни 
баҳолаш 
мақсадида 
ўтказилади. 
Натижаларни баҳолаш орқали олинган кўрсатма ва хулосалар 
кейинги лойиҳаларни амалга оширишда қўлланилади. 
9.3.Инвестиция лойиҳаси рискини баҳолаш усуллари .
Инвестиция лойиҳаси рискини баҳолаш усуллари орасида энг кўп 
қўлланиладиганлари қуйидагилар: 
1. Лойиҳанинг сезгирлик таҳлили. 
2. "Зарарсизлик нуқтаси"ни аниқлаш.
3. Барқарорликни текшириш.