Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Кутилаётган ўртача қиймат тушунчаси, бу лойиҳа бўйича 
вазиятнинг ноаниқлиги билан боғлиқ бўлиб, эришилиши мумкин 
бўлган барча натижаларнинг ўртача қийматидан иборат. 
Инвестиция лойиҳаси бўйича эҳтимол қилинган натижалар х
1
ва 
х
n
қийматга эга бўлса, уларнинг ҳар бирининг эҳтимоллиги р
1
ва р
n
бўлса, кутилаётган ўртача қиймат 
)
(
_
_
х
р
У
қуйидагича бўлади: 
n
n
x
р
х
р
х
р
х
р
У






...
)
(
2
2
1
1
_
_
;
(11.2) 
Мисол. 11.3. Фараз қилайлик, инвестицияга йўналтирилган 
маблағ бўйича 120 ҳолатда, яъни 48 ҳолатда 25 минг сўм (эҳтимоли 
0,4), 36 ҳолатда – 20 минг сўм (эҳтимоли 0,3) ва 36 ҳолатда – 30 
минг сўм (эҳтимоли 0,3) фойда олинган бўлса, кутилаётган ўртача 
қиймат қуйидагича бўлади:

---

684 
.
25
9
6
10
)
3
,
0
30
3
,
0
20
4
,
0
25
(
)
(
_
_
мингсум
мингсум
мингсум
мингсум
мингсум
мингсум
мингсум
х
р
У











 
Кутилаётган ўртача қиймат – мавжуд қийматларга сон 
жиҳатдан ўртача таъриф беради ва бирор бир лойиҳага қўйилган 
маблағ томонига ёки фойдасига ёндашишга йўл қўймайди. Шунинг 
учун инвестиция лойиҳаси бўйича қарор қабул қилишдан олдин 
эҳтимол қилинган натижанинг ўзгарувчанлик даражасини аниқлаб 
олиш лозим. 
Олиниши мумкин бўлган натижаларнинг ўзгарувчанлик 
даражаси кутилаётган натижанинг ўртача қийматидан қай даражада 
фарқ қилишини кўрсатади. 
Буни аниқлаш мақсадида икки хил математик мезон 
қўлланилади. Булар дисперсия ва ўртача квадратик фарқланишдир. 
Дисперсия – бу ҳақиқий эришилган натижалар ўртача 
тортилганининг 
ўртача 
кутилаётган 
натижалар 
фарқланиш 
квадратининг кўзатувлар сонига нисбати билан ифодаланади, яъни 





N
n
x
x
2
_
2
)
(

;
(11.3) 
бу ерда,
σ
2
= дисперсия 
х – ҳар бир кўзатилаётган операция бўйича кутилаётган натижа 
_
x
- ўртача кутилаётган натижа,
n – операциялар ёки кўзатувлар сони.