Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш

Сўзлашув товушларининг ҳосил бўлишида ўпкалар, овоз
ёригини ҳосил қилувчи овоз бойламларига эга ҳалкум, бурун
ютқум атрофи, тил, тишлар ва лаблар иштирок этади. Сўзни
талаффуз этиш жараёнида одам нафас олиб, ўпкалар ҳаво билан
тўлади, улар ҳавони бронхлар орқали ҳалқумга, сўнфа титраб
турувчи товуш бойламлари орқали огиз бушлиги ва бурунга
чиқаради.
Овоз бойламлари товуш ёригини гоҳ сиқиб, гоҳ очиб ҳавони
импульс-импульс тарзида ўтказади, уларнинг такрорланиш
частотасини асосий тон дейилади. Асосий тоннинг частотаси
50 -80 Гц (энг паст овоз -бас) дан 200-250 Гц (аёл ва болалар овози)
гача чегарада ётади.
Асосий тон импульслари сони куп бўлган (40 тагача) кушимча
юқори тон - гармоникаларни уз ичига олади. Гармоникалар
www.ziyouz.com kutubxonasi
амплитудаси асосий тон баландлигининг ҳар бир октавага кўтариш
(яъни асосий тон частотасини икки бараварга ошириш) билан
тахминан 12 дБ тезликда камаяди. Масалан, асосий тон импульсларини
100 Гц частотали ташкил этувчисининг амплитудаси унинг
200 Гц ли иккинчи гармоникасининг амплитудасидан 12 дБ га, бу
уз навбатида унга тегишли 400 Гц ли иккинчи гармоникасиникидан
12 дБ га, 400 Гц частотали иккинчи гармоникасининг амплитудаси
эса 800 Гц ли ташкил этувчисининг амплитудасидан 12 дБ га ва
ҳоказога катта бўлади.
Ҳаво импульслари ўзининг йўлида огиз бўшлиги ва бурун
ютқум ҳажмларига, тил, тишлар ва лабнинг ҳолатига қараб ҳосил
бўладиган ҳамда ҳар хил товушларни талаффуз қилиш жараёнида
ўзгарувчи резонаторлар тизимига дуч келади. Резонаторларнинг бу
тизимидан ўтаётганда асосий тон импульсли кетма-кетлигининг
баъзи гармоник ташкил этувчилари кучаяди, бошқалари эса