Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси



Download 1,24 Mb.
Pdf ko'rish
bet80/108
Sana22.02.2022
Hajmi1,24 Mb.
#102480
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   108
Bog'liq
ilmij tadqiqot asoslari

5.3. Улчаш аппаратлари 
Тажриба куйилган саволларга жавоб берадиган мураккаб система кури-
нишида тасовур килиниши мумкин. 
Бу система узига нафакат материал курилма ва ускуналарни кушади, 
балки тажрибага тайёргарлик комплекс операциялар, тажриба режаси, тажриба 
маълумотлари, уларни ишлаши ва тахлилларини хам. 
Агар тажриба натурал шароитда утказилса ёки пассив кузатишлардан 
иборат булса, материал ускуна тадкикот объектидан ва улчов аппаратурасидан-
гина иборат булади. 
Агар лаборатория тажрибаси утказилса, унинг объекти одатда махсус 
Тажрибани 
тайерлаш 
Тажриба 
режаси 
Таъсир ре-
жими 
Тажрибани килинувчи объект 
Объект реак-
цияси 
Ишлаш 
ва 
тахлил 
Жавоб


110
стендда куйилади. Масалан, к/х техникаларини роликли ёки барабанли стендга 
куйилса, к/х машиналари узатмалар кутиларини синашда махсус электростен-
дда (3.3.1,а-расм) утказилади. 
Тадкикотчи синаш стендлари режимнинг ухшатувчи стимулятори ёки 
тартибга келтирувчисидир. Стенд имитатор объектнинг берилган иш режимини 
ушлаб туради. Масалан, к/х техникасини тадкик килувчи барабанли стенд 
унинг узгармас, узгарувчан, тезлик ва юклама (зуриктирадиган) харакат ре-
жимларини ушлаб туради. 
3.3.1.-жадвал 
Тажрибавий тадкикотлар мураккаблиги 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Атроф мухит 
 
 
Стенд- стимулятор (кузатувчи) объектнинг ишлаши учун туртки беради. 
Масалан, машина подвескасини тадкиклаш учун стенд бор, у олдинги 
ёки орка укини баъзи бир баландликдан ташлайди, махсус асбоблар тебраниш-
ни езиб боради. 
Стенд – регулятор объектининг иш режимини берилган чегарада узга-
ришига имкон беради, бир режимдан бошка режамга утади. Маслан, двигател-
ни синаш тормоз курилмали стенди синашни двигательнинг колен валининг 
хар хил айланиш частотасида, хар хил юкламада синаш имконини беради. 
Тадкикот килинаетган параметрлари улчаш аппаратураси билан хисобга 
олинади (фиксировать килинади), улар улчанадиган катталикни электрик ха-
барга (сигналга) узгартириш асосида курилган. Ёкилгининг бакдаги сатхи па-
сайиши билан ёкилги сарфини улчашни куз олдимизга келтирамиз (3.3.1,б-
Савол 
Стендлар 
курилмалар 
Улчов курил-
малари 
Ишланмаган 
натижа 


111
расм). Улчанадиган катталик - ричаг 2 узатмада беркиган 1 поплавок оладиган 
сатхи h баландлигидир. Сатх (h) узгариши 3 реастат силжигичининг силжиши-
ни чакиради ва унинг электр занжирига кушилган чулгами ℓ узунлигининг уз-
гаришини текис урамли реастат электр занжири R каршилигининг унинг ℓ 
узунлиги билан бир хил богликлигини беради. Электрик занжир, унинг пара-
метрларининг хаммасининг бир хиллигида реастат каршилигидан ташкари, J 
токнинг R каршиликка бир хил богликлигини беради. Шунинг учун электр ул-
чови 5 асбобнинг шкаласи сатх h баландлиги кийматида градировать килинади. 
Мазкур улчашнинг структура схемаси 3.3.1,в-расмда берилган. Шундай килиб 
ноэлектрик катталикни улчайдиган купчилик электрик асбобларнинг структу-
раси датчикни регистратор ёки улчаш курилмасини энергия манбаи узига ку-
шиб олади 
Узгартиргич (преобразователь)-улчанадиган катталикни кабул килади-
ган ва уни алока линияси буйича узатиш, улчашни кучайтириш ёки электр во-
ситаси билан регистрация киладиган, кулай булган катталикка узгартирадиган 
тузулма. 
Бергич (датчик) – узгартиргичга нисбатан умумийрок тушунча. Бергич 
(датчик)-аник бир катталикни улчашга мулжалланган, узгартириш принципи 
билан боглик булмаган холда, курилишича тугалланган узгартиргич. Купинча 
бергичнинг номида узгартириш принципи курсатилади, масалан, «кучланишни 
тензометрик бергич». 
Кучайтиргич – улчаш аппараурасининг оралик элементи; унинг узининг 
номи курсатаетганидек бергичдан келаетган хабарни кучайтириш учун хизмат 
килади. Агар бу хабарнинг катталиги етарлича улкан булса, масалан, тахомет-
рда, схемада кучайтиргич булмаслиги мумкин. 
Кайд килгич (регистратор) – улчаш курилмаси улчанаетган ноэлектрик, 
узгартирилган катталикни, яъни электр токи ва кучланиши кабиларнинг катта-
лигини кайд килиш учун хизмат килади. улчаш курилмаси сифатида милли ёки 
сонли, масалан, вольтметр каби курсатувчи асбоблар фойдаланилади. Кайд ки-
лувчи сифатида эса пероли узиезгичлар, катодли ва шлейфли осцилографлар, 


112
магнит кайд килгичлар кулланилади. 
Улчаш аппаратурасида энг мухим элемент – узгартиргич, унинг тугри 
танланганлигига ва тугри фойдаланилганлигидан утказиладиган тажрибанинг 
такдири хал булади. Ишлаш принципи буйича икки хил узгартиргич маълум: 
актив (генераторли) ва пассив (параметрик). 
Актив узгартиргичлар. Механик улчанадиган катталик тугридан тугри 
электрик хабарга узгартирилади, мос холдаги кучланиш ва частота билан гене-
рироват килинади, бунинг натижасида актив узгартиргич озука энергияси талаб 
килмайди. 
Пассив узгартиргич. Механик улчанадиган катталик электрик схемаси-
нинг параметрларини узгартиради. Пассив узгартиргич узига озука энергия та-
лаб килади. 
Механик катталикни электрик хабарга узгартириш хамиша хам тугри-
дан тугри булавермайди; баъзан оралик узгартириш талаб килинади. Маслан, 
тензометрик узгаргичларда (пассив тип) улчанадиган механик катталик, маса-
лан, куч упругий элементнинг деформациясига узгартирилади, у эса тензо дат-
чикнинг электрик каршилигини узгартиради. 
Кенг таркалган пассив узгаргичларга купсонли резистив узгартиргичлар 
киради, яъни контактли, реастатли, тензорезестрлар, сигимли хамда купгина 
электромагнитли. 
Актив узгартиргичларга пьезоэлектрик ва индукционлари киради, жум-
ладан тахометрлар хам. Механик ёки ноэлектрик катталик хар хил узгартириш 
принципи булган узгартиргичлар билан улчанган булиши мумкин. 
Берувчиларга техник иктисодий талаблар куйилади, у купинча уларнинг 
кулланиш конкрет шароити билан боглик. Асосийларига куйидагилар киради. 
-улчанадиган кирувчи ва чикувчи хабар катталикларинниг аниклиги ва 
бир хиллиги, яъни гисторезис йуклиги; 
-улчанадиган катталикнинг юкори сезгирлиги, яъни чикувчи катталик-
нинг кирувчи катталикка нисбатининг иложи борича катталиги, яъни S= ∆y/∆x
ёки S= (∆y/y)/( ∆x/x) ;


113
бу ерда х – кириш, у – чикиш параметрлари; 
-сезгирликнинг паст камчилиги, яъни чикиш хабарининг узгариши дей-
иладиган улчанадиган катталикинг минимал узгариши; 
-бергичнинг улчанадиган катталикка минимал тескари таъсири; 
-датчик характеристикасининг хамиша ва ташки мухитнинг узгаришла-
рида хам стабиллиги; 
-ташки таъсирга тургунлиги. 

Download 1,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish