Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

 
Рақамли кадастр харита ва планларини яратишнинг аҳамияти
Д.С.Ярматова қ.х.ф.н., И.Х.Омонов, А.О.Хаққулова-талаба (СамДАҚИ).
К.Н.Хўжакелдиев (ҚарМИИ). 
Ердан илмий асосланган тарзда, оқилона фойдаланиш ва уни муҳофаза 
қилишда, тупроқ унумдорлигини тиклаш ва оширишда, юридик ва жисмоний 
шахсларнинг ер участкаларига бўлган ҳуқуқларини ҳимоя қилишни 
таъминлашда ҳар хил картографик маълумотлардан фойдаланилади. 
Ўзбекистон Республикаси кадастр ҳужжатлардан бири бу кадастр плани 
ва хариталари ҳисобланади. Кадастр харита ва планлари умумдавлат 
карталари бўлиб халқ хўжалиги эҳтиёжини қондириш, давлат кадастр 
тизимини юритиш ва кадастр маълумотларини маълум географик маконга 
боғлаб муайян замонда кўрсатиш учун хизмат қиладилар. 
Масалан, фермер хўжаликларининг плани, сўнгги маълумотлар асосида 
яратилиши навбатчи хариталардан фойдаланилиб тузилиши ва янгиланиб 
борилиши керак. Маълумки фермер хўжалигининг планида топографик асос 
элементларидан рельеф, аҳоли жойлари, йўл ва ирригация-мелиорация 
тармоқлари, чегаралар, ер турлари ва уларнинг балл-бонитети тасвирланади. 
Фермер хўжалиги участкасининг плани ер участкасига бўлган ҳуқуқни 
тасдиқловчи ер кадастрига доир хужжатларнинг ажралмас қисмидир. Ер 
участкаси бу ер фондининг қайд этилган чегарага, майдонга, жойлашиш 
манзилига, ҳуқуқий режимига ҳамда ер участкаларига бўлган ҳуқуқларнинг 
давлат ер кадастрида ва давлат рўйхатига олиш хужжатларида акс 
эттириладиган бошқа хусусиятларга эга бўлган қисмидир. 
Ер тўғрисидаги маълумотларни акс эттириш учун анъанавий тарзда 
тузиладиган харита ва планларни яратишга кўпроқ вақт кетади. Маълумки , 
Республикамизда фаолият кўрсатаётган фермер хўжаликларининг ер 
миқдори, холати ва ердан фойдаланиш тўғрисидаги маълумотлар 1:10000 
масштабдаги планларда кўрсатилади. Аммо фермер хўжаликлари ерларининг 
табиий-иқтисодий ҳолати тўғрисидаги кўрсаткичлар 1:10000 масштабли ер 
участкасининг планида тўлиқ ўз аксини топиши қийин. Фермер 
хўжаликларининг 
қайси 
вилоятда 
жойлашганлигига, 
ихтисослигига, 
йўналишига қараб унинг тассаруфида 1 гектардан 200-300 гектаргача ер 
майдони бўлиши мумкин. Ҳар бир фермер хўжалиги алоҳида хўжалик 
юритувчи субъект бўлиб, 1:10000 масштабдаги хўжалик планида унча катта 
бўлмаган ер майдонига эга бўлса жуда кичик бўлиб тасвирланади. Масалан, 1 
гектар ери бўлган фермер хўжалигининг майдони 1:10000 масштабли планда 
1 см
2
майдонда тасвирланади. Бу эса ер ҳисоботига қўйиладиган талаблардан 
бири кўргазмали, сифат жиҳатдан аниқ, ҳаққоний бўлишини таъминлай 
олмайди. Бунда фақат фермер хўжалигининг чегараси ва жойлашган ўрни 
рақамларда планда кўрсатилади.
Ер ҳисоботи, қиймати ва сифати ҳақидаги маълумотлар фермер 
хўжаликларида ердан фойдаланганлиги учун олинадиган солиққа асос 

---

108 
бўлади. Солиқлар ер участкалар сифатига (тупроқ балл-бонитетига) 
жойлашган ўрнига, сув билан таъминланганлигига қараб коэффициентлар 
орқали аниқланади. Жуда кичик ҳудудни эгаллаган фермер хўжаликларининг 
1:10000 масштабли планида 1 см
2
майдонда тупроқ балл-бонитети, экин 
турлари ва уларнинг жойлашиши, ирригация-мелиорация тармоқларининг 
жойлашишини акс эттириш ва шу билан бир қаторда ўқувчанлигини 
ошириш муоммадир.