Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Key words: indoxacarb, decaptation, internal organs of animals (heart, 
liver, lungs, kidneys, spleen, brain). 
Қишлоқ хўжалигида пестицидларни қўллаш ва уларнинг таъсирини 
кузатиш борасидаги маълумотлар шуни кўрсатадики, ҳайвонлар ичида 
пестицидлардан заҳарланиш даражаси бўйича умуртқасизлар, балиқлар, 
қушлар, сут эмизувчилар ва микроорганизмлар тез зарарланади [1]
.
Пестицидлар тупроқ, сув ва ҳавога тез ўтади ва қолдиқ сифатида
тирик организмларда тўпланади [1]. 
Улар
, 
асосан
, 
организмнинг ёғ
тўқималарида тўпланади ва улар ҳужайрага қайта кириш, ҳатто кичик 
дозаларда ҳам сурункали заҳарланиш
ҳолатини келтириб чиқариши 
мумкин [2].
Зараркунандаларга қарши воситаларни танага сурункали қабул қилиш 
сурункали нафас олиш йўллари касалликлари, хотира бузилиши, дерматит, 
саратон, депрессия, асаб касалликлари, 
ҳомила тушиши
ва муддатидан 
210 

---

олдин туғилганда туғма нуқсонлар билан боғлиқ
ҳолатларни келтириб 
чиқариши мумкин 
[3].
Модданинг куммулятив хусусиятларини ўрганишдан мақсад 
- 
ксенобиотикларнинг организмда тўпланиш қобиляти ва ўлимга олиб 
келадиган даражадаги салбий таъсирга эга ёки салбий таъсири остида
бўлган бир қатор органларнинг функционал ҳолатига таъсирини тажрибада 
аниқлашдир [2].
Организмдаги токсик моддалар тарқалишининг барча босқичлари, шу 
жумладан
, 
тўқималарда тарқалиши, метаболизми ва ажралиши 
биомониторинг объекти хисобланади ва бугунги кунда ушбу тизим дунё 
мамлакатлари тадқиқотчиларининг асосий объектига айланди
[4]. 
Мазкур ишда ҳозирда кенг қўлланилаётган сунъий пиретроидлар, 
инсектицид
-
акарацидлардан
Индоксакарбни каламуш жигарида маълум 
кунларгача қолдиқ миқдорда сақланишини ўрганиш мақсад қилиб олинди
. 
Тажрибалар лаборатория оқ каламушларида олиб борилди ва тажрибалар 
натижаси сифатида каламуш жигаридаги қолдиқ миқдори кузатиб 
борилди. Индоксакарб 
- 
заҳарли ҳашаротларни назорат қилиш учун 
қишлоқ хўжалигида ва шахсий участкаларда ишлатиладиган восита бўлиб, 
ҳашаротларни асаб толаларининг натрий каналларини блоклайди, 
овқатланишни тўхтатади. Уларнинг мувофиқлашуви бузилади, сўнгра 
фалаж ва ўлим пайдо бўлади. LD
50 
- 
каламушларда (мг/кг) 
– 
5000 га тенг [5].
Одам ва иссиққонли ҳайвонлар учун кам заҳарли ҳисобланиб, 3
-
синф 
заҳарлилик даражасига эга, аммо фойдали ҳашаротлар учун 1
-2-
синф 
заҳарлилик даражасига эга [6].
Тажрибада эркак жинсли, зотсиз, 200±2,0 г. тана вазндаги оқ
лаборатория каламушларидан фойдаланилди.
Ўрганилаётган 
препарат 
каламушлар ошқозонига махсус зонд орқали LD
50
1/10
дозада юборилди. 
Тажриба ҳайвонлари 5
-, 10-, 20-, 30-, 50- 
кунларда сўйилди 
(декаптация). 
Жигар намуналаридаги пестицидлар миқдорий таҳлили учун ВЭЖХ 
МС (
6420 TripleQuadLC/MS (AgilentTechnologies, USA) 
қурилмасидан
фойдаланилди. Ионизация методи сифатида APCI (Atmospheric pressure
chemical ionization) методидан фойдаланилди.
Ҳар
бир намунанинг тўлиқ масс спектрометрик таҳлили амалга 
оширилиб, пестицидлар миқдорий анализи (EIC
- extracted ion 
chromatogram) усули ёрдамида
амалга оширилди. Тажриба натижалари 
қуйидаги графикда акс этган:
211 

---