Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Adabiyotlar ro‘yxati: 
1
. А. Артикбаев, Д.Д. Соколов "Геометрия в целом в плоском 
пространстве времени" Фан. (Тошкент
-1991). 
2. M.A.Sobirov, A.E.Yusupov "Differensial geometriya kursi"[O‘qituvchi 
nashriyoti] (Toshkent-1965). 
3. A.Ya.Narmonov "Differensial geometriya" [Universitet] (Toshkent-2003) 
4. И.М.Яглом "Принцип относительности Галилея и неевклидова 
геометрия" [НАУКА] (Москва
-1969). 
MATEMATIKA DARSLARIDA TA’LIMNING INNOVATSION 
USULLARIDAN FOYDALANISH 
 
Turg‘unboyev Xudoberdi Xamidullo o‘g‘li,
Farg‘ona davlat universiteti Matematika fakulteti talabasi
Annotatsiya. Maqolada umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida matematika 
darslarida ta’limning innovatsion usullaridan foydalanish imkoniyatlari bayon 
qilingan. Shuningdek, unda matematika darslarida ma’lumotlarni tahlil qilish, 
solishtirish va taqqoslash, muammoni aniqlash, uni hal etish, tahlil qilish va 
rejalashtirish usul va vositalaridan foydalanish bo‘yicha aniq misollar 
keltirilgan.
Kalit so‘zlar: fikr, matematika, ma’lumot, metod, tushuncha, usul, vosita, 
o‘quvchi
. 
 
Jahonda dunyoning aksariyat rivojlangan davlatlari tomonidan ta’lim 
barqaror taraqqiyotni ta’minlaydigan asosiy kuch sifatida e’tirof etilib, 
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunida “Ta’lim 
jarayoniga o‘quv rejalari va o‘quv dasturlarini joriy etish ta’lim tashkilotlari 
64 

---

tomonidan amalga oshirilishi, o‘quv rejalari va o‘quv dasturlarini joriy etish 
jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalar, o‘qitishning innovatsion 
shakllari va usullari, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilishi” 
belgilab qo‘yilgan [1]. Ayniqsa, hozirgi kunda o‘quvchilarda ta’lim olishga 
sog‘lom, kuchli va ta’sirchan motivatsiyani shakllantirish, ta’lim jarayonini 
individuallashtirish, innovatsion usullar yordamida ta’lim-tarbiya jarayonini 
loyihalashtirish bo‘yicha pedagoglarning metodik ta’minotini yaxshilashga 
alohida e’tibor qaratilmoqda. 
Mazkur maqolada matematika darslarida ta’lim berishning ayrim innovatsion 
usullaridan foydalanish borasida so‘z yuritamiz. 
Umumiy 
o‘rta ta’lim maktablarida matematika fanini o‘qitishda 
ma’lumotlarni tahlil qilish, solishtirish va taqqoslash, muammoni aniqlash, uni 
hal etish, tahlil qilish va rejalashtirish usul va vositalaridan foydalanish maqsadga 
mufoviq. Bunday usul va vositalarga “Venn diagrammasi”, “T-jadval”, “Nima 
uchun?”, “Baliq skeleti”, “Nilufar guli” kabi innovatsion usullar kiradi.
Masalan muammoning dastlabki sabablarini aniqlash bo‘yicha fikrlar 
zanjirini tuzishda “Nima uchun?” sxemasidan foydalanish mumkin. Bu sxema 
tizimli, ijodiy, tahliliy fikrlashni rivojlantiradi va faollashtiradi. 
“Nima uchun?” chizmasi muammoni shakllantirishdan boshlanadi. “Nima 
uchun?” savoli bilan ko‘rsatkich chiziladi va undan keyin o‘quvchi miyasiga 
kelgan javobni yozadi. Ushbu jarayon berkitilgan sabab aniqlanguncha davom 
etadi. 
Bu grafik organayzer turli muammoli masala va vaziyatlar yechimini to‘g‘ri 
topishga o‘rgatadi, o‘quvchilarda muammo mohiyatini aniqlash bo‘yicha 
ko‘nikma va malakalarini rivojlantiradi. Bu organayzer yordamida o‘quvchilar 
muammoli vaziyatlarning kelib chiqish sabablarini chuqur tahlil qiladilar, 
ularning oqibatlarini o‘rganadilar. 
Grafik organayzerni tuzish kichik guruhlarda amalga oshirilsa, yaxshi samara 
beradi. O‘quvchilar A4 formatidagi qog‘ozda berilgan muammoning kelib 
chiqish sabablarini “Nima uchun?” savoli orqali har tomonlama tahlil qiladilar. 
Har bir kichik guruhga bir xil muammo berilishi ham mumkin. Bu holda kichik 
guruhlarda izlab topilgan sabablar oxirida jamoada muhokama qilinadi, har xil 
g‘oyalar o‘rganiladi. Bu organayzerni tuzish ko‘p vaqt talab etganligi uchun 
amaliy mashg‘ulotlarda amalga oshirish maqsadga muvofiq. 
Masalan, uchburchakning nechta to‘g‘ri burchagi bo‘lishi mumkinligi 
muammosiga keladigan bo‘lsak, bu grafik organayzerni quyidagicha 
tasvirlashimiz mumkin: 
65 

---

Mashg‘ulot jarayonida shu kabi sxemalardan foydalanish orqali muammoli 
vaziyatni hal etish bilan birga o‘quvchilarni kelgusi hayotga tayyorlash va ularga 
o‘z bilim, ko‘nikma va malakalaridan kundalik faoliyatda foydalanishni 
o‘rganish uchun imkoniyat yaratgan bo‘lamiz. 
Shunday qilib, “Uchburchak ichki burchaklarining yig‘indisi haqidagi 
teorema” mavzusi misolida umumiy o‘rta ta’lim maktablarida matematika 
darslarida ta’limning innovatsion usullarini qo‘llash imkoniyatlarini ko‘rib 
chiqdik. 
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, innovatsion usullar umumiy natija hisobiga 
ishtirokchilarning interfaolligini, o‘zaro aloqadorligi va mas’uliyatini, guruh 
ishtirokchilarining o‘zaro birgalikdagi harakatiga individual mas’uliyati va 
yo‘nalganligini ta’minlaydi, tizimli, ijodiy, tahliliy fikrlashni rivojlantiradi va 
faollashtiradi. Shuningdek, guruhiy va jamoaviy ish shakllarini tashkil etishda 
ishtirokchilarning o‘zaro birgalikdagi faoliyati natijasida qo‘yilgan maqsadga 
samarali erishishlarini ta’minlaydi. Chunki innovatsion usullar o‘quvchilarni 
olayotgan bilimlarni o‘zlari qidirib topishga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishga, 
hatto xulosalarni ham o‘zi keltirib chiqarishga o‘rgatadi.