Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

 
ФАРҒОНА ВОДИЙСИНИНГ АЙРИМ ҲУДУДЛАРИДА
 Aegilops L. 
(Poaceae) ТУРКУМИ ВАКИЛЛАРИНИНГ УРУҒ МАҲСУЛДОРЛИГИ
 
Қурбонова
 
Меҳриой
 
Зафарбек қизи,
 
Имирсинова Азизахон Ашуровна
, 
Андижон давлат университети 
 
Аннотация. Мақолада адир ва тоғолди ҳудудларида ем-хашак ўсимлиги сифатида 
кенг тарқалган Aegilops L. туркуми вакилларининг 3 та ценопопуляциясида (1-ЦП: 
Хўжабод туманидаги Имом ота адирликлари, 2-ЦП: Фарғона туманининг Юқори 
Водил сой бўйларида, 3-ЦП: Поп туманидаги Қамчиқсой тоғолди ҳудудларида) 
ўрганилган репродуктив жараённинг асосий босқичларидан бири уруғ маҳсулдорлиги 
ҳақида маълумотлар берилган. 
Калит сўзлар: Poaceae Barnhart, Aegilops triuncialis L., Aegilops clyndrica Host., 
Aegilops tauschii Coss
., Aegilops crassa Boiss., уруғ маҳсулдорлиги, адаптация. 
 
Сўнгги йилларда кўплаб табиий ҳудудларнинг ўзлаштирилиши, 
қазилма
ишлари олиб борилиши, чорва ҳайвонларининг табиий ўтлоқларда 
тартибсиз боқилиши натижасида ўсимлик турларининг табиий 
243 

---

ценопопуляциялари парчаланиб, йўқ бўлиб кетиши ва натижада ноёб 
генофонднинг эрозиясига сабаб бўлмоқда. Бугунги кунда табиий ўсимлик 
жамоасини экологик ва биологик, хусусан, турлар генофондини сақлаб 
қолиш ва табиий доирасини тиклашга қаратилган чора
-
тадбирларлар 
тизимини ташкил этиш учун турларнинг ценопопуляцияларни ҳар 
томонлама ўрганиб, уларнинг ҳолатини баҳолаш ва репродуктив 
биологиясини ўрганиш долзарб муаммолардан бири бўлиб қолмоқда.
Уруғ маҳсулдорлиги бу турларнинг ҳаётчанлигини белгиловчи асосий 
кўрсаткичлардан биридир. Бизга маълумки, потенциал уруғ маҳсулдорлиги 
кўплаб жараёнларда реал уруғ маҳсулдорлигидан юқори бўлади. Бу 
кўрсаткичларнинг нисбати абиотик ва биотик омиллар таъсирида юзага 
келади. Ўсимликларнинг табиий ценопопуляцияларда ўзини ўзи тиклаш 
жараёнларини ва амалиётга жорий этиш устида ишлаш учун ҳам 
уруғларнинг кўпайиши билан боғлиқ масалаларни ўрганиш катта 
аҳамиятга эга. Потенциал ва реал уруғ маҳсулдорлигини амалга ошириш 
жараёнларини аниқлаш турнинг репродуктив қобилиятини, унинг 
ценопопуляцияларда кўпайиш қобилиятини тавсифлашга имкон беради ва 
ўсимликларнинг янги шароитда иқлимлаштириш даражасини баҳолаш 
учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. 
Ана шундай амалий аҳамиятга эга ўсимликлардан бири
Aeiglops 
L.– 
Қасмалдоқ
. 
Мазкур

туркум 
Triticae
қабиласига
мансуб бўлиб, 
Poaceae
Barnh. 
оиласига киради
.
Остки гул қипиғининг томирлари ёйсимон. 
Бошоқча қипиқларининг туби бир
-
бири билан қўшилмаган, чети юпқа 
– 
пардасимон, бир нечта томирли, аммо сирти қиррали эмас. Бошоқча 
қипиқлари 2
-3-4 
қилтиқли. Бошоқлари 
3 – 4 
см, пишиб етилгач 
парчаланмасдан яхлит тўкилади. Бўйи 20
– 
50 см 
[11 ].
Адабиёт маълумотларига кўра, Ўзбекистон
флорасида мазкур 
туркумнинг
Ae.triuncialis 
Boiss.- 
уч дуюмли қасмалдоқ
, 
Ae. сrassa 
Boiss. - 
йўғон қасмалдоқ
, Ae. 
сylindrica 
Host.
- 
цилиндрсимон
 
қасмалдоқ
, Ae. 
squarrosa
L. - 
ёйилган қасмалдоқ , 
Ae. juvenalis 
Eig – 
ювенил қасмалдоғи 
турлари учрайди 
[12]. 
Маълумот ўрнида шуни айтиш керакки, 
Ae. squarrosa
L. - 
ёйилган 
қасмалдоқнинг ҳозирги адабиётларга кўра (
International Plants Names Index) 
синоними 
Aegilops triuncialis
L. деб кўрсатилмоқда.