Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

1-
расм. Арча дарахтини 
зарарланган шох ва игна 
барглари
 
2-
расм. Арча унсимон 
қуртининг ташқи кўриниши
 
201 

---

Арча унсимон қурти биринчи авлодининг ривожланиши Андижон 
шароитида март ойининг 2
-
декадасига тўғри келади. Қишлаб чиққан 
личинкалар баҳорда озиқланишга тушгач, уларнинг гавдасида баъзи 
ўзгаришлар содир бўлиши кузатилади. Апрель ойининг 2
-
3 декадасидаги 
кузатишлардан маълум бўлдики, бу даврга келиб, қишлаб
чиққан 
личинкалар ўзлари ишлаб чиқарган махсус ипчалардан ташкил топган 
момиқ ичига тухум қўйишни бошлайди. Тадқиқотлар лаборатория 
шароитида ўрганилганда урғочи индивид ҳосил қилган момиқ ичида 57 
тагача тухумлар қўйилгани аниқланди (30.04.2019 й.). Тухум қўйишни 
бошлаган урғочилар бинокуляр микроскоп остида ёриб кўрилганда эса 
тухум найчаларида 170
-
178 тагача тухумлар ривожланаётгани кузатилди. 
Тухум қўйиш давридаги урғочилари қорамтир жигаррангда. Қўйилган 
тухумларнинг четлари оч жигарранг, ўрта қисмлари оч сарғимтир тусда 
кўринади.
Дастлабки чиққан дайди личинкалар игна баргли дарахтларнинг 
шохларида ва игна баргларида йирик колониялар шаклида озиқланади. Ёз 
мавсумининг ҳарорат кўтарилган даврларида уларнинг сони 
камайганлигини кузатиш мумкин. Август ойининг 2
-3-
декадасидан бошлаб 
етилган тухумларини қўйишни бошлайди. Сентябрь ойига ўтиб арча 
унсимон қурти яна зўр бериб кўпайиш ва кичик
-
кичик колонияларни ҳосил 
қилганлиги кузатилди. Олинган намуналар лаборатория шароитида 
текширилганда бу даврда озиқланаётган личинкаларни, дарахт шохлари ва 
баргларига қўйилган тухумларини кузатиш мумкин. Олинган 
намуналарнинг 10 донаси лаборатория шароитида ёриб кўрилганда 5 
тасида ривожланган тухумлар қўйилиб бўлинганлиги ва қолган 5 тасида 19 
тадан 76 тагача тухумлар ривожлангани кузатилди. 
Кузатишларимизда арча унсимон қурти Андижон вилояти шароитида 
йилига икки авлод бериб кўпаяди. Адабиёт маълумотларида арча унсимон 
қуртининг 1
-
2 ёшли личинкалари дарахт танаси ёриқлари, йирик 
шохларида қишлаб қолади [2].