Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Key words: 
genus, wild species, cultivar, tetraploid, interspecific 
hybridization, recipprocal crossbreeding. 
 
Бугунги кунда ғўза селекциясида дунё ғўза генофондининг биохилма-
хилликларидан самарали фойдаланиш, бу жараёнга ёввойи турларнинг янги 
аллел генларини жалб этиш муҳим аҳамияатга ега . Бу борада 
Gossypium
L. 
туркуми 
Karpas
Raf. кенжа туркумининг полиморф тетраплоид турларидан 
G.barbadense
L.тури билан 
G.mustelinum 
Miers ex Watt тури ўртасидаги 
филогенетик муносабатлари асосида турлараро дурагайлаш, шундан келиб 
чиққан ҳолда биологик ва қимматли хўжалик белгиларнинг мажмуини ўзида 
бирлаштирган ноёб бошланғич манбалар олиш, уларнинг генетик 

---

310 
имкониятидан амалий селекцияда самарали фойдаланиш муаммоларини 
ўрганиш долзарб аҳамиятга эга. 
 
Ғўза бир неча минг йиллар давомида асосан толаси учун экиб келинган 
экин бўлиб, узоқ муддат табиий ва сунъий танланиш жараёнидан ўтиб 
келган. Пахта толасининг мухим кўрсаткичларидан бири, унинг узунлиги ва 
чиқими ҳисобланади. Маълумки, селекция жараёнидаги танлов ишларида 
белгиларнинг ирсийланиш даражаси асосий кўрсаткичлардан бири сифатида 
инобатга олинади. 
Қатор муаллифларнинг маълумотларига кўра, F
1
дурагайларида узун 
толалилик белгисининг асосан доминантлик ҳамда ўта доминантлик ва 
оралиқ ҳолатида ирсийланиши кузатилган. Тола узунлиги белгиси бошқа 
хўжалик белгиларига нисбатан биполиген белги ҳисобланади. Тола сифати 
мураккаб ирсий белги бўлиб, у жуда кўп омиллар таъсирида ўзгаради. Пахта 
толасининг узунлиги нав ва унинг экиш шароитига қараб 10 миллиметрдан 
50 миллиметргача ўзгариши мумкин [1]. 
Турлараро F
1