|
Литература:
1. Макина Л.Б. и др., «Обзор», Пластические массы, 1983, № 2, с.34-35.
2. Ахмадалиев М.А.,Саминов Х., МЕЖДУНАРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ.
Современные инновации: химия и химическая технология ацетиленовых
соединений. Нефтехимия. Катализ. Тошкент, 2018г. с. 205-206.
ҒЎЗАНИНГ G.HIRSUTUML. ТУР ИЧИ ДУРАГАЙЛАРИДА ТОЛА
ЧИҚИМИНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ.
Ғ.Н.Жўрақулов, б.ф.н., доцент
1
, А.А.Мамажонов
1
, М.Ғ.Нематова
2
М.С.Набижонова
1
1
Андижон давлат университети,
2
Навои давлат педагогика
институти.
Аннотация.
Тезисда ғўзанинг G.Hirsutum L. тур ичи дурагайларида
тола чиқимининг Ғ
1
, Ғ
2
, Ғ
3
авлодларида ирсийланишига оид изланишлар
натижалари баён қилинган.
Калит сўзлар: аллотетраплоид, полимерия, фенотип, доминант,
тўлиқсиз доминант.
Аннотация.
В тезисе описаны результаты исследований по
наследственности выхода волокна в поколениях Ғ
1
, Ғ
2
, Ғ
3
в хлопчатник G.
Hirsutum L. у межвидовых гибридов.
Ключевые слова: аллотетраплоид, полимерия, фенотип, доминант,
неполный доминант.
Annotation.
The thesis describes the results of research on the inheritance
of fiber yield in cotton G.Hirsutum L. intraspecific hybrids in generations F
1
, F
2
,
F
3
.
Keywords: allotetraploid, polymer, phenotype, dominant, incompletely dominant.
222
Ғўзада тола чиқимининг ирсийланишига доир адабиётлар тахлилини
умумлаштирган ҳолда шуни айтиш мумкинки, ғўзада тола чиқими (тола
ҳосилдорлиги) нинг генетикаси масаласи айниқса аллотетраплоидли ғўза
турларида ҳали етарлича ўрганилмаганлигини кўрсатади. Тола чиқишининг
ирсийланиши ҳақида ҳам тадқиқотчилар ўртасида якдил бир фикр йўқ, айрим
тадқиқотчилар “тола чиқими” белгиси бир ген томонидан бошқарилади
десалар, иккинчи бир гуруҳлари полимерия типида ирсийланади деб
ҳисоблайдилар.
Д.А. Мусаевнинг кўрсатишича “тола чиқиши” белгиси мураккаб
бошқарилиш хусусиятига эга. Тола чиқиши энг камида икки гуруҳ генлар
томонидан бошқарилади. Ғўзада умумий тола чиқишининг бир қисми бўлган
полимер толанинг генетик бошқарилишида полимер генлар иштирок
этадилар. Бу генлар фенотипик намоён бўлишига қараб икки гуруҳга
бўлинади. [1, 2, 3].
Холматов Х. (1982) линиялараро чатиштириш натижасида олинган
дурагайларда тола чиқишини ўрганиб, “Юқори тола чиқиш” белгиси
ўтказилган чатиштиришларда тўлиқсиз доминантлик қилиб, кўпроқ юқори
кўрсаткичли ота – она томонга мойиллик бўлганлигини аниқлади [4].
Тажрибада Ғўзанинг G.hirsutum L. тур ичи дурагайларида тола
чиқимининг ирсийланишини ўрганиш мақсадида ашё сифатида тола чиқими
бўйича бир-биридан фарқ қилувчи Ғолиб, Фарғона – 3, Ан – Баёвут,
Наманган – 77 навларидан фойдаланилди. Ғолиб нави билан бошқа навларни
дурагайлаб, олинган ўсимликларнинг тола чиқими ирсийланишини Ғ
3
авлодга
қадар ўрганилди (1-жадвал).
Тола чиқими Ғолиб навида 39,50±0,70 %, Фарғона–3навида 33,00±0,88
%, Ан–Баёвут навида 35,10±0,57 %, Наманган–77 навида 38,50±0,65 %
ҳолатда.
Ғолиб ва Фарғона–3 навларини ўзаро дурагайлаш орқали олинган
F
1
(Ғолиб х Фарғона–3) ўсимликларининг тола чиқими ўртача 37,40±0,74 %
бўлиб, Ғолиб нави томонга оғганини ва ўзгарувчанлик амплитудасини кичик
(V=4,04) ҳамда (lim=34,5 – 39,5 %) юқори тола чиқимли ўсимликлар сони кўп
эканлигини таъкидлаш мумкин.Ғ
2
(Ғолиб х Фарғона–3) ўсимликларида
ўртача кўрсаткич (37,45±0,33) деярли F
1
дурагайлари билан бир хил. Лекин
мазкур белги бўйича ўсимликлар кўрсаткичлари кенг миқдорда тебранган
(lim=31,5 – 45,5 %). Албатта бундай ажралиш намоён қилиш Ғ
2
ўсимликлари
учун табиий ҳол. Ғ
2
ўсимликлари бу белги бўйича кўпроқ Ғолиб нави томон
оғган бўлсада, умумий ўсимликлар популяцияси деярли ўртача ҳолатда
эканлиги мазкур белгини полигенлар орқали ирсийланишини исботлайди.
223
Ғ
2
дурагайлари ичидан юқори тола чиқимига эга ўсимликларни танлаб
олиб экиш орқали Ғ
3
(Ғолиб х Фарғона–3) ўсимликлари олинди. Ғ
3
(Ғолиб х
Фарғона–3) ўсимликларининг тола чиқими 38,54±0,65 % га, lim=32,5 – 42,5%
тенг бўлиб, бу ҳолат Ғ
2
ўсимликларидан камроқ тебранган, лекин
ўзгарувчанлик амплитудаси (V=7,14) бироз каттароқ. Бу ҳолат Ғолиб ва
Фарғона–3 навларида тола чиқимини таъминлайдиган полигенлар умумий
ҳолатда бир-бирларидан фарқ қилишини ифодалайди (1-жадвал).
Do'stlaringiz bilan baham: |
