Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Аннотации:
В исследовании рассматриваются ароматические 
производные ферроцена и их значение, реакция ферроценкарбоновой кислоты 
с 
монометилмочевиной, 
возможность 
будущего 
использования 
водорастворимых 
производных 
этого 
вещества 
в 
качестве 
биостимуляторов. 

---

121 
Ключевые слова:
инновационный метод, экологически чистые 
вещества, ароматические производные ферроцена, реакции диазотирования, 
ферроценкарбоновая кислота, монометилолмочевина.
Annotations:
The study considers aromatic derivatives of ferrocene and 
their significance, the reaction of ferrocenecarboxylic acid with monomethylurea, 
the possibility of future use of water-soluble derivatives of this substance as 
biostimulants. 
Key words:
innovative method, environmentally friendly substances, 
aromatic derivatives of ferrocene, diazotization reactions, ferrocene carboxylic 
acid, monomethylol urea. 
Bugungi kunda dunyo tajrbasida biologik dehqonchilik qishloq xo‘jaligidagi 
yangi innovatsion usul hisoblanib, biologik faol va ekologik toza moddalar
asosida sarf – xarajatlarni kamaytirish va hosildorlikni oshirish imkonini beradi. 
Kimyo sanoati va qishloq xo‘jaligi rivojlangan davlatlar, jumladan, AQSH, 
Xitoy, Hindiston, Gollandiya, Avstraliyada biostimulyatorlarni keng qo‘llashi 
natijasida hosildorlik yuqori, xarajatlar esa minimumga tushirilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev qishloq xo‘jaligiga 
bag‘ishlangan chiqishlarida sohaga yangi innovatsion texnologiyalarni jalb qilish, 
ilmiy yutuqlarni sohaga olib kirish muhim ekanligini takidlab keladi.
Bu borada Andijon davlat universitetining kimyo kafedrasi Olimlari 
tomonidan, ferrotsen va uning hosilalari asosida ko‘plab biostimulyatorlar sintez 
qilinib, amaliyotda qo‘llash bo’yicha salmoqli ishlar amalga oshirilib kelinmoqda. 
Bugungi kunga kelib, ferrotsen hosilalarini turli sohalarda qo‘llashda yangi 
imkoniyatlar ochilmoqda. Ferrotsen hosilalari va boshqa organik birikmalar 
asosida olish imkoni bo‘lmagan, o‘ziga xos molekulyar va kristall strukturaga ega 
bo‘lgan yangi moddalarlar sintez qilinmoqda. Ferrotsenning bir qancha aromatik 
kislotalari, jumladan-(p-ferrotsenil)-oksifenilbutin-2 kislota, 5-(p-ferrotsenil)-
oksifenil-pentin-3 
kislota, 
2-oksimetil-5-ferrotsenilbenzoy 
kislota, 
p-
ferrotsenilsalisil kislota professor I.R.Asqarov boshchiligida sintez qilingan va 
amaliyotga joriy etilgan. 
Fe
OCH
2
C
COOH
C
Fe
OCH
2
C
CH
2
COOH
C
Fe
OH
COOH
Fe
CH
2
OH
COOH
Fe
OCH
2
C
COOH
C
Fe
OCH
2
C
CH
2
COOH
C
Fe
OH
COOH
Fe
CH
2
OH
COOH

---

122 
Ferrotsenning eng muxim hosilasi ferrotsenkarbon kislotasi ham ana 
shunday moddalardan biridir, uning tuzilishi, fizikaviy va kimyoviy hossalari 
yahshi o'rganilgan, uning bir qator birikmalari sintez qilingan.
Ferrotsenkarbon kislota hosilalarining ahamiyatli bo'lgan hususiyatlari 
aniqlangandan keyin unga bo'lgan qiziqish ancha ortdi. Ushbu moddaning turli-hil 
kasalliklar, modda almashinuvining buzilishi oqibatida kelib chiqadigan 
hastaliklarni davolashda, uning suvda eruvchan hosilalari qishloq ho'jaligida 
yahshi natijalar berishi aniqlangan.
Biz Andijon davlat universiteti Kimyo kafedrasi “Tovarlar kimyosi” ilmiy 
laboratoriyasida ferrotsenni biologik faol yangi birikmalarini olish bo'yicha 
tadqiqotlarni davom ettirib ferrotsenkarbon kislotani monometilolmochevina bilan 
reaksiyasi amalga oshirildi. Reaksiya diazotirlash metodi yordamida o'tkazildi.
Olingan natijalarga ko‘ra reaksiya quyidagi sxema bo‘yicha boradi: 
C
O
N
H
C
H
H
OH
COOH
COOH
Fe
H
2
C
N
C
H
O
NH
2
OH
NaNO
2 
+HCl
-N
2
+ NaCl + H
2
O
Fe
+
Reaksiya unumi nazariyga nisbatan 60%. Olingan sariq rangli moddaning
eruvchanligi aniqlandi. Organik erituvchilarda yaxshi, suvda kam eriydi. T
s 
=197 
o
C. Empirik formulasi C
13
H
14
O
4
NFe
Sintez qilib olingan yangi moddaning fizik-kimyoviy ko'rsatkichlarini tahlil 
qilish va biologik faolligini aniqlash bo’yicha ishlar davom ettirilmoqda. Ushbu 
moddaning suvda eruvchan hosilalari kelajakda qishloq ho'jaligi ekinlarining o'sish 
va rivojlanishga ijobiy ta'sir eta oladigan, hosildorligini oshirishga hizmat 
qiladigan biostimulyator sifatida foydalanish mumkin bo'ladi deb hisoblaymiz.