Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Радиацион қуритиш усули.
Бу усул қуёш ёрдамида қуритишдир. Бу 
жараён асосан қуруқ ва очиқ ҳавода махсус ёғоч, ғишт, асфальт ва 
лойбитонлардан ясалган катта майдонларда амалга оширилади. Дон 
маҳсулотлари намлик миқдорига боғлиқ ҳолда 100...150 мм қалинликда қават 
ёзилади. Қуритиш жараёни бир тонна дон учун тахминан 15 м
2
майдонни 
эгаллайди. Бир кун мобайнида яхши об-ҳаво шароитида доннинг намлиги 
3...4% га камаяди [4].
Бу усулнинг афзаллиги қуритиш учун қимматбаҳо ёнилғи талаб 
этилмайди ва қуриш жараёнида дон стрелизация қилинади. Камчилик 
сифатида катта майдонларни талаб қилиши (1-расм), кузнинг қуёшли 
кунларида қуритиш муаммо туғдирмайди, лекин булутли ёки ёғингарчилик 
бўлган кунларда катта ҳажмдаги (бир неча тонна) қуритиш учун ёйилган дон 
маҳсулотларини бир жойга йиғиш ва ёмғирдан муҳофаза қилиш катта 
муаммо туғдирмоқда. Бундан ташқари, шоли ва маккажухорини радиацион 
усулда сифатсиз қуритилиши натижасида, шолига механик ишлов берилиб 
олинадиган гуруч миқдори, маккажухорига механик ишлов берилиб (донни 
ўзагидан ажратиб олиш) олинадиган уруғлик донини камайишига олиб 
келмоқда.
1-расм. Дон маҳсулотларини радиацион усулда қуритиш жараёни 
Конвектив қуритиш усули.
Бу усулда қуритиш жараёни қуритиш 
агенти (ҳаво ёки ёнилғи гази билан аралашмаси) ни дон қатламлари орасидан 
ўтказиб, намликни буғлантириш ва буғланган намликни ҳаво оқими орқали 
қуритиш камерасидан чиқариш йўли билан амалга оширилади. Бу усулда 
турли конструкциядаги қуритиш қурилмалари қўлланилади. Лекин, қуритиш 

---

319 
учун сарфланадиган энергия харажатлари кўп бўлсада, қолган усулларга 
нисбатан самарадорликка эга усул ҳисобланади. 
Хулоса
. Радиацион ва конвектив усулларининг таҳлилига асосан 
республикамиз шароитидан келиб чиқиб дон махсулотларини қуритиш 
конвектив усулида олиб борилса радиацион усулига нисбатан қисман 
самаралироқ экани тасдиқланмоқда. Буғланган намлик ютилиши ва қуритиш 
агенти билан биргаликда атмосферага чиқарилиши камроқ энергия талаб 
қилар экан. Бунинг натижасида энергия тежалади ва мазкур усулни қўллаш 
атроф муҳит учун зарарсиздир.