Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Qalqonsimon bez gipofunksiyasi
. Yodtironinlar yetishmovchiligining 
xarakterli belgilari asosiy almashinuv bilan tana temperaturasining pasayishidir, 
kasallik sovuыыa yaxshi bardosh bera olmaydi. Bez funksiyasining yosh gщdaklik 
vaыtidan boshlab pasayib qolishi, yetishmasligi (gipofunksiyasi) tananing o‘sishda 
orqada qolishiga hamda nomutanosib rivojlanib borishiga, psixika bilan aqliy 
qobilyatlarning chuqur darajada izdan chiqishiga olib keladi. Katta yashar 

---

165 
odamlardagi gipofunksiya miksedema (shilimshiq shish) tariqasida namoyon 
bo‘ladi: badan terisi unda proteoglikanlar va suv ortiqcha to‘planib qolishi 
natijasida qalin tortib ketadi. 
Gipofunksiya yodtironinlar sintezida ishtirok etuvchi fermentlar yoki regulyator 
oqsillarning tug‘ilishidan kamchilligi natijasida yoki gipotalamus, gipofmiz, 
qalqonsimon bez zararlanadigan boshqa kasallik asorati tariqasida boshlanishi 
mumkin. 
Yodtironlar yetishmovchiligining formalaridan biri organizmga yetarli 
miqdorda yod kirib turmasligiga aloqador bo‘lgan kasallik-endemik bo‘qoqdir. 
Yod yer po‘stlog‘ida nisbatan kam tarqalgan elementdir, shunga ko‘ra ba’zi 
mintaqalar borki, bularning suvi bilan tuprog‘ida yod organizm ehtiyojlarini 
qondira olmaydigan miqdorda bo‘ladi. Endemik bo‘qoq (ya’ni ma’lum jug‘rofiy 
mintaqaga xos bo‘lgan bo‘qoq kasalligi) xuddi ana shunaqa joylarda ko‘p 
uchraydi. Yod yetishmasligi qalqonsimon bezning kattalashib ketishiga, ba’zan 
ancha kattalashib ketishiga olib keladi. Bu bez asosan biriktiruvchi to‘qimasi o‘sib 
ketishi hisobiga kattalashadi; bunda yodtironinlarning ishlanib chiqishi 
ko‘paymaydi. Suvi bilan tuprog‘ida yod kam bo‘ladigan joylarda bo‘qoq paydo 
bo‘lishining oldini olish uchun sotiladigan oziq-ovqat mahsulotlariga, odatda osh 
tuziga yod tuzlari qo‘shiladi.