209
bartaraf etish yo’lidagi sa’y-harakatlaringizni bundan buyon ham qo’llab-quvvatlashga tayyor”
[3,87 b].
2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo’nalishlari bo’yicha Harakatlar strategiyasining “Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish”
yo’nalishining birinchi bandida bayon qilinganidek,”Uzluksiz ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish, sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy
ehtiyojlariga mos yuqori malakali kadrlar tayyorlash siyosatini davom ettirish” maqsadida, Oliy
ta’lim muassasalarida “Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish” fanini o’qitishda “Suv
resurslari va ularni muhofaza qilish” mavzusiga alohida ‘tibor qaratilishi lozim [2,190 b].
Tabiatdagi gidrosfera qatlami, undagi mavjud suv havzalarini muhofaza qilish ko’p
o’rganilganligiga qaramay, litosferadagi chuchuk suvdan tejamkorlik bilan foydalanish, mavjud
suv havzalarini toza saqlash,ishlab chiqarish jarayonlarida chiqindisiz
texnologiyalarni joriy
qilish,suv
o’rniga
boshqa
erituvchilardan
foydalanish
masalalari
nisbatan
kam
o’rganilgan.Markaziy Osiyoda suv zahiralari juda cheklangan bo’lib, asosiy suv manbalari:
yiliga 78 kub km. suv keltiradigan Amudaryo va 36 kub km. keltiradigan Sirdaryo havzalaridir.
Suv zahiralarining keskin taqchilligi va ifloslanganligi, hududdagi daryolar, kanallar, suv
omborlari va hatto yer osti suvlari ham inson faoliyati ta’siriga uchramoqda.
O’zbekistonda davlat suv fondi va unga egalik hamda muhofaza qilish masalasi “Suv va
suvdan foydalanish to’g’risida”gi Qonunning 4-moddasida belgilab berilgan. Respublikadagi suv
fondi: daryolar, ko’llar, suv omborlari, boshqa yer usti suv havzalari,kanal va hovuzlarning
suvlaridan hamda yer osti suvlari va muzliklardan iborat. Mazkur qonunning 5,6 moddalarida
O”z.R. Oliy majlisi hamda Vazirlar Mahkamasining suv resurslaridan foydalanish va ularni
muhofaza qilishga oid davlat siyosatining asosiy yo’nalishlarini belgilash hamda suv xo’jaligiga
oid strategik davlat dasturlarini qabul masalalari ko’riladi.
Biosfera qatlamidagi barcha tirik organizmlar
suv bilan hayot kechirib, ularning suvsiz
qolishi organizmlarda kechadigan hayotiy jarayonlar uyg’unligining bo’zilishiga va pirovard
natijada o’limga olib keladi.Tirik organizmlarning 20 % suvsizlanishi, undagi oqsil
moddalarining 50%i hamda yog’ moddalarining 100%i yuqolganga qaraganda xavfliroqdir. Suv
inson tanasining
60 %ini tashkil qilib, och va suvsiz organizm, och va suv ichib yurgan organizmga qaraganda 10
marotaba kam umr ko’radi. Hududdagi suv qatlami - daryo, ko’l va yer osti suvlari,
atmosferadagi suv bug’lari, qoplama va tog’ muzliklari, qorlar hamda ko’p yillik muzloq
yerlardan tashkil topgan. Yer yuzasidan okean va dengizlarning umumiy maydoni quruqlik
yuzasiga qaraganda 2,5 barobar ko’pdir.
Birlashgan Milatlar Tashkiloti (BMT) Bosh Assambleyasining 59-sessiyasida 2005-2014
yillarda Barqaror taraqqiyot maqsadlari uchun ta’lim (BTT) ni amalga oshirish bo’yicha xalqaro
tamoyil
tasdiqlanib, BTT fanlararo yondashuvi asosida ta’lim olish, ekologik savodxon, atrof-
muhit holati, yangi ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik muammolarni oldindan ko’ra olish
xususiyatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza
qilish Davlat qo’mitasi, Oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligining 2011 yil 19 iyuldagi
20/2/305-sonli qo’shma qaroriga asosan, “O’zbekiston Respublikasining Barqaror taraqqiyot
maqsadlari uchun ta’lim konsepsiyasi” ishlab chiqilgan edi.
O’zbekiston Republikasining BTT bo’yicha konsepsiyasi BMTning BTT bo’yicha qabul
qilgan o’n yilligi (2005-2014 yy.) va Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 19 mart №-82 sonli
“O’zbekiston Respublikasida suvdan foydalanish va suv iste’moli tartibi to’g’risidagi Nizom”
qabul qilindi. Mazkur hujjatlarning ijrosi sifatida Respublikamizda
bir qancha amaliy loyihalar
asosida suv resurslarini muhofaza qilishga doir ishlar olib borilmoqda.
Orolni qutqarish xalqaro jamg’armasi tomonidan mintaqada ekologik vaziyatni
yaxshilash, aholi yashashi uchun qulay shart-sharoit yaratish, yangi ish o’rinlari tashkil etish
borasida qator ishlar amalga oshirildi.Orol dengizi qurib borishi oqibatida, uning o’rnida tobora
ko’payib borayotgan qum va tuz qatlamlarini shamol bir necha km radiusga tarqatib, ushbu
muammoni samarali yechish maqsadida Orol dengizining qurib qolgan joylariga sahro
210
o’simliklari ekila boshlandi. Ularning tomirlari tuproqni mustahkamlasa, yuqori qismi tuz va
qum tepaga ko’tarilmasligiga to’sqinlik qiladi. Orol dengizi tubida o’simliklar ekishga qaratilgan
kompleks chora-tadbirlarni qo’llab-quvvatlash maqsadida O’zbekiston xorijiy va xalqaro moliya
muassasalari bilan hamkorlikda 4 ta loyihani amalga oshirmoqda. To’qayzorli hududlarni
kengaytirish bo’yicha Orolni qutqarish Xalqaro fondi tomonidan “Oxantoy” qismidagi 1500 ga
hamda “Oqqum” qismining 34 ga maydonida saksovul ekildi. Yaqin yillarda ushbu yo’nalishda
olib borilayotgan chora-tadbirlar xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikdagi amalga oshirilayotgan
yangi loyihalar yordamida yanada kengaytirilishi rejalashtirilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi
Islom taraqqiyot banki,
Saudiya taraqqiyot fondi va arab iqtisodiy taraqqiyot Quvayt fondi hamkorligida umumiy
qiymati 90 mln. AQSH dollari miqdorida Orol dengizining qurigan qismida ihota o’rmonlarini
o’tkazishdan iborat himoya hududini yaratish bo’yicha loyihalar tuzish rejalashtirilmoqda.
Loyihalar Amudaryo deltasining qirg’oqbo’yi hududida 5 ming gektar yer maydondagi
to’qayzorlarni tabiiy yangilashga hamda o’rmon xo’jaligining moddiy va texnika bazasini
mustahkamlashga 3 mln dollar miqdorida mablag’ yo’naltirilgan. SHuningdek, 2,7 mln dollar
miqdoridagi ikkinchi sheriklik dasturi doirasida Buxoro, Navoiy, Xorazm viloyatlari va
Qoraqalpog’iston Respublikasidagi Orolbo’yi cho’l hududlarining seleksion ko’chatzorlarini
yaratish bo’yicha choralar amalga oshiriladi. SHu bilan bir qatorda yaqin orada Orolni qutqarish
Xalqaro fondi BMTning Yevropa iqtisodiy komissiyasi hamkorligida 7,5 mln dollar miqdorida
Orol dengizi havzasida o’rmonlarni tiklash va ko’paytirish bo’yicha loyihani amalga oshiradi.
2017 yil oktyabrida Urganch shahrida Orol dengizi mintaqasidagi ekologik ofat oqibatlarini
yumshatish masalalariga oid o’tkazilgan xalqaro konferensiya yakunlari bo’yicha, umumiy qiymati 3
mlrd.AQSH dollariga teng bo’lgan milliy va mintaqaviy loyihalarni amalga oshirish yuzasidan shartnoma
hamda kelishuvlar imzolanib, ulardan 200 mln.dollari grantlar hisoblanadi.
Orol dengizining suvi chekinishi tufayli hosil bo’lgan sho’rxok
yerlarda sharoitga mos
o’simlik va daraxtlar ekildi, Orolning suvi qurigan tubida o’rmonzor barpo etilib, garmsel, zararli
tuzlarni havoga ko’tarilishini oldini olish maqsadida saksovullar, cherkez, yulg’un, qandim kabi
o’simliklar ekildi. Orolning suvi qurigan hududida 280 ming gektarli o’rmonzor barpo etildi.
Hozir bu yerda bo’yi 5-6 metr keladigan saksovullar garmselni qaytarib, tuzli qumliklarda
ekotizim tiklanib, o’t-o’lanlar ko’payib, hayot kechirishning tabiiy sharoiti yuzaga kelmoqda.
Hududlarda notekis tarqalgan chuchuk suv resurslari antropogen omillar ta’sirida
ifloslanishi va ulardan noto’g’ri foydalanish natijasida yaroqsiz holatga o’tib qolishi mumkin.
Hozirgi kunda chuchuk suv muammosi, tinchlik, xavfsizlik shartlari hamda farovon turmush
tarzini rejalashtirgan barcha mamlakatlar uchun asosiy global ahamiyat kasb etib, mazkur holat
O’zbekiston Prezidenti SH.Mirziyoev tomonidan alohida ta’kidlandi. “Global iqlim o’zgarishlari
tufayli Markaziy Osiyoning aksariyat mamlakatlarida tuproq emirilib, unumdor yerlarning
qisqraishi, cho’llanish, suv tanqisligi, aholini ichimlik suvi bilan ta’minlash jiddiy muammoga
aylanmoqda”[3,89 b ].
Orolbuyi ekologik tahdidlarini bartaraf qilish maqsadida O’zbekiston Respublikasi 2017
yil 10 sentabrda Ostonada bo’lgan Islom Hamkorligi tashkilotiga a’zo davlatlarni yig’lishida
birgalikda chuchuk suv tanqisligi muammosini hal
qilishda hamkorlikka chaqirib, hozirda ana
shu hamkorlik asosida ishlar olib borilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: