Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

.
 
Яйловларнинг экологик ҳолатини яхшилаш, чўлланиш жараёнинниг олдини 
олишда фитомелиоратив тадбирларни тўғри ташкил этиш муҳим аҳамиятган эга. сунъий 
фитоценозлар ташкил қилиш ва улардан максимал фойдаланиш орқали яйловлар 
ҳосилдорлигини 2-3 баробар ошириш мумкин. Бунинг учун фитомелиорант сифатида 
танланаётган 
истиқболли 
озуқабоб 
ўсимлик 
турларининг 
экологик-биологик 
хусусиятларини ўрганиш зарур. 

---

122 
Яйловлар 
экологик 
ҳолатини 
оптималлаштириш 
учун 
ишни,
бу борада тадқиқотлар олиб бораётган илмий муассасаларнинг хулосалари ва 
тавсияларига таянган ҳолда агрофитоценозлар ташкил этишдан бошлаш лозим. Масалан, 
Ўзбекистон ботаника илмий ишлаб чиқариш бирлашмаси, Ўзбекистон қорачўлчилик ва 
чўллар экологияси илмий тадқиқот институти, ўрмон хўжалиги бошқармаси 
тажрибаларига таяниб, чўл яйловларида ҳосилдорликни оширишда, улар томонидан 
тавсия этилган истиқболли озуқабоб ўсимликлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. 
Биз қоракўлчилик ва чўллар экологияси илмий тадқиқот институтининг нурота 
тажриба даласида олиб борган тажрибаларимизга асосланган ҳолда, яйловларнинг 
экологик ҳолатини яхшилаш ва ҳосилдорлигини ошириш учун фитомелорант сифатида 
истиқболли озуқабоб ўсимликлардан, изен, камфоросма, терескен, палин, астрагал, 
чуғонларни танлаб олиб улар иштирокида суний агрофитоценозлар яратилди ва илмий 
тадқиқот ишлари олиб борилмоқда. Ушбу бута, яримбута озуқабоб ўсимликларни қиёсий 
баҳолаш асосида ҳудуд учунг энг мақбуллари ажратилиб олинади ва яйловларни 
чўлланишини олишда фитомелиорант сифатида фойдаланиб суний агроценозлар 
яратилади. Улар ўзларининг яшовчанлиги (15-20 йил) ваҳосилдорлиги билан табиий 
яйловларга нисбатан 2-3 баробар устунлик қилади ва ҳосилдорлиги 3-5 ц/га етади.
Биз таклиф этган фитомелиорантларнинг яйловлардаги ўсимликлар хилма-
хиллигини ошириши, тупроқ, сув ва иссиқлик режимини меъёрлаштириш ва умуман 
экосистема барқарорлигини таъминлаш муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун илмий-
тадқиқот ишлари хулосаларига асосланган ҳолда, агротехник қоидаларга амал қилиб, 
ҳудуд географик хусусиятларини ҳисобга олиб, яйловлар яратиш ва уларни биринчи ва 
иккинчи йилларда сақлаб қолиш ишларини амалга ошириш, ўсимликларнингн туп сонини 
таъминлаш мухимдир. Хосилдор агрофитоценозлар вужудга келиши натижасида 
яйловларни табиий ҳолати тикланади. 
Хулоса қилиб айтганда, чўл яйловларда юз берган салбий ҳолатларни ўз вақтида 
аниқлаш, уларни илмий таҳлил қилиш, яйловларда фойдаланишда биологик хилма-
хилликни таъминлаш ва шу йўналишда фитомелиоратив тадбирларни амалга ошириш, бу 
борада рационал тизимни ташкил этиш, улар ҳосилдорлигини тиклаш ва экосистемада 
барқарорликни таъминлаш гаровидир.