Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

II-жадвал 
Дунё ҳудудларида аҳолининг ёш таркиби бўйича тақсимланиши (2014 й) 
 
% ҳисобида 
Ҳудудлар 
15 ёшгача 
15-64 ёшгача 
65 ёш ва 
юқори 
МДҲ 
25.1 
64.0 
10.9 
Хорижий Европа 
19.0 
66.9 
14.1 
Хорижий Осиё 
32.2 
62.4 
5.4 
Африка 
44.8 
52.1 
3.1 
Шимолий Америка 
21.8 
65.6 
12.6 
Лотин Америкаси 
33.8 
61.1 
5.1 
Австралия ва Океания 
26.4 
64.1 
9.5 
Жадвал интернет www.statdat.ru маълумотлари асосида муаллифлар томонидан тузилган. 
Ривожланаётган мамлакатларда эса аксинча. Аҳолининг туғилиши, ўлими, табиий 
ўсиши юқори бўлганлиги сабабли, бу мамлакатларда аҳоли ёш таркибида болалар салмоғи 
юқори бўлади (одатда 38-40%), баъзи мамлакатларда эса, 50% гача бўлади. Бу 
мамлакатларда ҳам ўрта ёшдагилар, яъни меҳнат ресурслари салмоғи юқори бўлади, 
лекин қариялар салмоғи камчиликни ташкил этади (одатда 5-6%). Шунингдек, 
ривожланаётган мамлакатларда аҳолининг ўртача умр кўриш муддати анча паст 
ҳисобланади.
Маълумки, аҳолининг жинсий таркиби деганда, эркаклар ва аёллар салмоғининг 
тарқалишига тушунамиз. М.Бўриева аҳолининг жинсий таркибига асосан уч омил таъсир 
этади, деб ҳисоблайди. Булар, янги туғилганлар орасидаги жинсий таркиб, ўлимдаги 
жинсий фарқ ва аҳоли миграциясидаги жинсий фарқ. Ҳақиқатдан ҳам аҳоли туғилганида 
унинг жинсий таркибида ўғил болалар кўпчиликни ташкил этади. Илмий адабиётларда 

---

293 
ёзилишича, дунёда 100 та қиз бола туғилса 104-107 та ўғил бола туғилади, лекин дунё 
мамлакатларида бу кўрсаткич ҳар хилдир.
2016 йил маълумотига кўра, ер шарида 7388068705 аҳоли яшайди, шундан 50,4 % 
ини эркаклар, қолган 49,6 % ни аёллар ташкил қилади [3]. 
Осиё мамлакатларида эркаклар салмоғи кўпчиликни ташкил қилади. Асосан 
эркаклар салмоғи Жанубий ва Жанубий-шарқий Осиёда – Хитой, Ҳиндистон, Покистонда 
ҳамда Жанубий-Ғарбий Осиё ва Шимолий Африка араб мамлакатларида юқори 
ҳисобланади. Шу мамлакатлар ҳисобидан дунёда тахминан аёлларга нисбатан эркаклар 
сони 63 млн кўпдир. Бу мамлакталарда эркаклар салмоғининг кўплигига асосий сабаб, бу 
ерда аёлларнинг ҳуқуқсизлиги, туғилиш юқорилиги туфайли соғлиғи ёмонлашиши, оғир 
қишлоқ хўжалиги меҳнати билан шуғулланиши сабабли аёллар ўртасида ўлим даражаси 
юқори бўлади. Аёллар салмоғининг юқорилиги билан Европа мамлакатлари ажралиб 
туради. Бу мамлакатларда аёлларнинг ижтимоий меҳнатда жалб этилганлиги, кеч 
турмушга чиқишлари, кам ёки умуман фарзанд кўрмаслиги ҳамда эркакларнинг 
урушларда ва аварияларда ҳалок бўлиши сабабчидир.