Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги



Download 0,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet60/123
Sana25.02.2022
Hajmi0,87 Mb.
#263314
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   123
Bog'liq
falsafa domlo mantiq mustaqil ish

Ҳукмларнинг модаллиги. Атрибутив ва муносабат ҳукмлари, шунингдек,
улардан ташкил топган мураккаб ҳукмлар ассерторик (лот. assero – тасдиқлайман)
ёки воқелик ҳукмлари дейилади. Уларда предикатда кўрсатилган белгининг
субъектда бор ёки йўқлиги ҳақида фикр билдирилади. Модал ҳукмларда эса
предикатнинг субъектга тегишли ёки тегишли эмаслиги ҳақидаги фикр қатъий,
кучли (зарурий) ёки қатъий бўлмаган, кучсиз (эҳтимол) тасдиқ ёки инкор шаклида
баён қилинади. Бошқача айтганда, модал ҳукмларда субъект ва предикатнинг
ўзаро муносабати ҳақида муайян нуқтаи назардан фикр билдирилади. Масалан,
«Инсон абадий яшамайди» ассерторик ҳукми «Инсон абадий яшаши мумкин
эмас», деб баён қилинганда модал ҳукм кўринишида ифодаланади. Бу ҳукм
аввалгисига нисбатан кучли. «Укам инглиз тилини ўрганади» ҳукмига нисбатан
«Укам инглиз тилини ўрганиши мумкин» ҳукми кучсиз тасдиқ ҳукм ҳисобланади.
Бу ҳукмлардан биринчиси ассерторик, иккинчиси модал ҳукмдир.
Ассерторик (воқелик) ҳукмларга шарт, зарур, мумкин каби модал
тушунчалар (операторлар)ни киритиш орқали модал ҳукмлар ҳосил қилинади.
Модал оператор М ҳарфи билан белгиланади.
Модал ҳукмлар модал мантиқда ўрганилади. Унда алетик (зарурий),
эпистемик (энг ишончли билим), деонтик (мажбурийлик), аксиологик (баҳолаш)
ва вақт модаллигини ифодаловчи ҳукмлар таҳлил қилинган.
Биз булардан алетик модал ҳукмларини кўриб чиқамиз. Алетик модал
ҳукмлар субъект ва предикат ўртасидаги икки турли алоқадорликни ўз ичига
олади: зарурий ва проблематик (эҳтимолий).
Модал ҳукмларни ифодалаш учун турли модал операторлардан
фойдаланилади. Масалан, алетик модал ҳукм-ларда қуйидаги модал
операторлардан фойдаланилади:
«
 А» – А зарурийдир.
«
D
А» – А тасодифийдир.
«
àА» – А бўлиши мумкин.
«
ù А» – А бўлиши мумкин эмас.
Баъзан «Lp» –«р зарурийдир», «Мр» – «р бўлиши мумкин» белгиларидан
ҳам фойдаланилади.
Зарурий модал ҳукмлар турли фанларнинг қонунларини, шу жумладан,
мантиқ қонунларини ва улардан келиб чиқадиган ҳолотларни ифодалайди.
Масалан, «Бутун бўлакдан катта», «Ҳар бир фуқаро қонунларга бўйсуниши шарт».
Қонунларга зид бўлган, уларни ва улардан келиб чиқадиган турли
ҳолотларни инкор этувчи ҳукмлар эҳтимолий ҳукмлари дейилади. Масалан,
«Симоб дарёсининг бўлиши мумкин эмас».


89
Қонунлар ва улардан келиб чиқадиган ҳолатларга зид бўлмаган, қонунларни
ҳам, уларнинг оқибатларини ҳам ифодаламайдиган ҳукмлар тасодифий ҳукмлар
дейилади. Масалан, баъзи ҳудудларда денгиз кўпигининг тошқини бўлиши
тасодифийдир.
Эҳтимоллик ҳукмлари деб, қонунлар ва уларнинг оқибатларига зид
бўлмаган фикрларга айтилади. Масалан, «Марсда ҳаёт бўлиши мумкин».
Модал тушунчалардан ҳамма соҳаларда фойдаланиш мумкин.

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   123




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish