Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Такрорлаш учун саволлар
1.Тушунча нима?
2.Тушунча қандай мантиқий усуллар ёрдамида ҳосил қилинади?
3.Тушунча ва сўз ўртасида қандай алоқа мавжуд?
4.Тушунчанинг мазмуни ва ҳажми деганда нимани тушунасиз, улар ўртасида
қандай муносабат мавжуд?
5.Тушунчанинг қандай турлари мавжуд?
6.Тушунчалар ўртасида қандай муносабатлар бор?
7.Тушунчани чегаралаш ва умумлаштириш амалларининг мақсади ва моҳияти
нимада?
8.Тушунчани бўлишнинг мақсади нимадан иборат?
9.Тушунчани таърифлашнинг билишда қандай аҳамияти бор?
10.Таърифлашга ўхшаш усуллар қандай ҳолларда қўлланилади?
Таянч тушунчалар
Предмет белгиси, предметлар синфи, тушунча, тушунчанинг мазмуни,
тушунчанинг 
хажми, тушунчанинг 
турлари, тушунчалар 
ўртасидаги
муносабатлар, тушунчани чегаралаш, тушунчани умумлаштириш, тарифлаш,
таснифлаш,тушунчани бўлиш.
6-МАВЗУ. Ҳукм (мулоҳаза). Савол. Норма
Ҳукм – предметга маълум бир белгининг (хоссанинг, муносабатнинг)
хослиги ёки хос эмаслигини ифодаловчи тафаккур шаклидир.
Ҳукмнинг асосий вазифаси предмет билан унинг хусусияти, предметлар
ўртасидаги муносабатларни кўрсатишдир. Ана шунинг учун ҳам у доимо тасдиқ
ёки инкор шаклдаги фикрдан иборат бўлади. Фикр юритиш жараёнида биз
предмет ва ҳодисаларнинг, ташқи хусусиятлари билан бирга уларнинг ички,
зарурий боғланишларини, муносабатларини билиб борамиз. Предмет ва
ҳодисаларнинг хусусиятларини кетма-кет ўрганиб, улар ҳақида ҳукмлар ҳосил
қиламиз. Билимларимиз турлича бўлгани учун уларни ифодалайдиган ҳукмлар
ҳам ҳар хил бўлади. Баъзи ҳукмларда аниқ, текширилган билимлар ифодаланса,
бошқаларида белгининг предметга хослиги тахмин қилинади, яъни ноаниқ
билимлар ифодаланади.

---

78
Ҳукмлар нисбатан тугал фикрдир. Унда конкрет предмет билан унинг
конкрет белгиси ҳақида билим ифода қилинган бўлади.
Ҳукмлар воқеликка мос келиш даражасига кўра чин, хато ва ноаниқ
(эҳтимол, тахминий) бўлади. Объектив воқеликка мос келган, уни тўғри
ифодалаган ҳукмлар чин, мос келмаганлари хато бўлади. Айни вақтда чинлигини
ҳам, хатолигини ҳам аниқлаб бўлмайдиган ҳукмлар – ноаниқ ҳукмлардир.
Ҳукмлар тилда гаплар орқали ифодаланади. Ҳукм мантиқий категория
бўлса, гап грамматик категориядир. Ҳукмлар асосан дарак гап орқали
ифодаланади. Фақат дарак гаплардагина фикр тасдиқ ёки инкор ҳолда бўлади.
Масалан, «Вақт орқага қайтмайди», «Ҳаёт – бу ҳаракат» каби гаплар ҳукмни
ифода қиладилар.