Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура – Қурилиш институти

Менталитет 
mentality 
менталитет 
индивид 
ёки 
бошқарув 
гурухнинг 
миллатнинг ўзига хос тафаккур тарзи, 
воқеликни маълум бир тарзда тушуниши 
ва ва бирликда харакат қилишга 
тайёрлиги ва мойиллиги. 
Мотив 
motive 
мотив 
шахсдаги у ёки бу хулқ – атворга 
нисбатан турган мойиллик. 
Мардлик 
bravery 
храбрость 
ўзини пухта билиш дадиллик, қатиатлик, 
чидам ва тоқат пайтларида намоён 
бўладиган кучли ирода. 
Нутқ 
speech 
речь 
овоз берилган тил, у ёки бу тил 
белгиларини 
англатувчи 
овоз 

---

101 
сигналларининг 
инсон 
томонидан 
қўлланиладиган тизимидир. 
Онг 
consciousness 
сознание 
ҳайвонлар психикасидан фарқли равишда 
бутун инсон психикасини ифодалашда 
фойдаланиладиган 
термин. 
Инсон 
психикаси 
(он 
белгилилик 
(онг 
«ҳужайраси» белгиларнинг мураккаб 
тизимини ҳосил қилади), қуроллилик 
(истаган 
онг 
бирлиги 
предметлар 
дунёсини акс эттириш воситаси сифатида 
фойдаланилади), предметлилик (ташқи 
дунё элементлари билан мутаносиблиги 
ва қатъий уюшганлик (белгилар ва 
қуроллар тизими кўплаб ўзаро мутаносиб 
категорияларни 
вужудга 
келтиради) 
хусусиятлари билан характерланади. 
Онгсизлик 
англаб 
бўлмайдиган 
unconsciousne
ss 
бессознательн
ость 
аниқ, равшан англаш назорати учун 
предмет бўла олмайдиган кўплаб психик 
ҳодисалар тўплами. Онгда ҳар бир 
дақиқада бир вақтнинг ўзида чекланган 
миқдордаги тасаввурлар бўлиши мумкин 
(ўртача тахмин қилишларича 7+2). Бунда 
ушбу 
дамдаги 
англанмаган 
тасаввурларни биз аниқ онг зонасига 
осон 
«чақиришимиз» 
мумкин 
(«ҳоҳлаганинг учун эсладинг»), лекин 
жуда 
кўплаб 
психик 
бошқариб 
турувчилар 
(регуляторлар) 
шундай 
ишлайдики, бунда инсон на фақат ўз-
ўзига ҳисоб бермаслиги мумкин, балки 
буни у ҳаттоки ҳоҳлаган тақдирда ҳам 
уни қила олмайди. Масалан, соатнинг 
айлана шаклдаги циферблатини идрок 
қилаётганда бизнинг кўз қобиғимизда 
айлана эмас, балки эллипс (агар соатга 
ёндан қарасак) ҳосил бўлиши мумкин, 
бироқ соат қандай ҳолда турса ҳам биз 
циферблатни «айлана» сифатида идрок 
қиламиз. На фақат субъект идроки 
томонидан англана олмайдиган, балки 
психологияда янги шуғулланаётган киши 
учун 
ҳам 
тушунарсиз 
бўлган 
бу 
геометрик 
маънодаги 
ҳол 
психика 
механизмлари туфайли рўй беради 
(қаранг: доимийлик идрок хоссаси 
сифатид ҳиссиётларнинг баъзи қисмлари 
(«яхши», «маданиятлилик» билан сиғиша 
олмайдиганларини) 
онгдан 
сиқиб 
чиқарилади, лекин З.Фрейд таълимотига 
кўра, улар ҳатти-ҳаракатни сезиларли 
ҳолда бошқаришда давом этаверади ва 
ҳаттоки ички зиддиятларга ва асаб 

---

102 
касалларикларини 
ҳам 
келтириб 
чиқаради. Психоанализнинг (бу термин 
фрейдизм томонидан мустаҳкам ўрнашиб 
қолган, шунинг учун ҳар қандай психика 
таҳлилини (анализини) психоанализ деб 
атамаслик 
керак) 
психотерапевтик 
амалиёти шунга асосланганки, сиқиб 
чиқарилган ҳиссиётларни топиб англаш 
предметига айлантириш лозим. Бу 
психоаналитикдан жуда катта ва ўткир 
маҳоратни талаб қилади (ўзини шундай 
деб 
ҳисолайдиганнинг 
кўпчилиги, 
афсуски, нафақа бу борада малакасиз, 
балки манфаатпараст ҳамдир).