Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

устиворлигини ҳисоблашда: қоямас ва ярим қоятошли заминли бетон ва 
темирбетон тўғонлар учун 
T
m
= 1; қоя заминли гравитацион ва контрофорс 
тўғонларда: замин массивидаги ёриқлар бўйича юзага келувчи силжиш юзалари 
учун 
T
m
=1; бетоннинг қояли замин билан контакт юзаси ва замин массивида 
қисман ёриқлар бўйича, қисман монолит бўйича юзага келувчи силжиш 
юзалари учун 
T
m
=0,95; аркали тўғонлар учун 
T
m
= 0,75. Кенг створли аркали 
тўғонлар ҳисобларида юкламаларнинг асосий ва ўта муҳим йиғинди 
юкламаларда сейсмиклик ҳисобга олинмаганда 
T
m
ни 
m
аp1 
= 1,1 га кўпай-
тирилади, қирғоқ таянчлар ва аркали тўғонлар ҳисоблари бажарилганда 
сейсмикли ҳисобга олганда 
T
m
ни 
m
ар2 
= 1,1 га кўпайтирилади. Конструк-цияда 
бетон мустаҳкамлиги асосий белгиловчи бўлганда бетон ва темир-бетонли 
тўғон ва унинг элементларини умумий ва маҳаллий мустаҳкамликка 

---

177 
ҳисоблаганда, бетонли тўғонларда асосий йиғинди юкламалар учун 
T
m
=0,9; 
сейсмиклик ҳисобга олинмаган ўта муҳим йиғинди юклама ва таъсирлар учун 
T
m
=1; сейсмиклик ҳисобга олинганда 
T
m
=1,1; темир-бетонли тўғонларда 
плита қалинлиги 
60

см бўлганда 
T
m
=1,15; плита қалинлиги 
60

см бўлганда 
T
m
=1. Агар конструкция мустаҳкамлиги кўндаланг қирқими бўйича 10 тадан 
кам ишчи арматурага эга бўлган зўриқтирилмаган арматура миқдори бўйича 
аниқланганда 
T
m
=1,1; 10 ва ундан ортиқ ишчи арматура эга бўлганда 
T
m
=1,15; 
пўлат темирбетонли тўғонлар учун 
T
m
= 0,8. Иккинчи гуруҳ чегаравий 
ҳолатлар бўйича ҳисоблар олиб борилганда 
T
m
= 1 деб қабул қилинади; 
н
K
–
ишончлилик коэффициенти, у қуйидагиларни: иншоотнинг муҳимлилик 
даражаси ва у ёки бу чегаравий ҳолатлар оқибатининг аҳамияти; иншоот ва 
заминнинг ҳақиқий ишлаши ва чегаравий ҳолатларини етарли даражада 
ўрганилмаганлигини ҳисобга олади. I синф иншоотлар учун 
н
K
= 1,25; II - 
н
K
=1,2; III - 
н
K
=1,15; IV- 
н
K
=1,1. Иккинчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар учун 
н
K
=1,0; 
x
N
– умумлаштирилган таъсир кучи ҳисобий қиймати; унинг қийматини 
ҳисоблаганда юклама ва таъсирларнинг меъёрий қийматларини ортиқча юклама 
коэффициенти n–га кўпайтирилади (4.2-жадвал); 
R
-иншоот ёки заминнинг 
умумлаштирилган юк кўтариш қобилиятини ҳисобий қиймати; 
xии

-кучланиш 
ҳисобий қиймати; 
Ф
–функция, унинг тури тўғоннинг кучланганлик-
деформация ҳолатига боғлиқ бўлади; 
б
R
– бетоннинг ҳисобий қаршилиги, 
унинг қиймати 
призм
R
ёки 
чуз
R
га тенг бўлади (4.3-жадвал); 
х
м
м
б
б
К
R
R
.
.
.
/
=
; 
м
б
R
.
–
бетоннинг меъёрий қаршилиги; 
х
м
К
.
-материал бўйича хавфсизлик 
коэффициенти; 
a
R
-арматуранинг ҳисобий қаршилиги; 
а
м
м
a
К
R
R
.
.
/
=
. Агар 
конструкция ишлаши чўзилган бетон ишлаши билан аниқланса ёки ёриқ ҳосил 
бўлишига йўл қўйилмаса, у ҳолда ҳисобларда бетоннинг чўзилишга бўлган 
мустаҳкамлик маркасидан фойдаланилади (4.4-жадвал). 

---

178 
4.2-жадвал 
Ортиқча юклама коэффициентларини аниқлаш 
Юклама ва таъсирлар 
Ортиқча юклама коэффициенти, n 
Иншоот ўзининг оғирлиги 
Грунт оғирлигининг вертикал босими 
Грунтнинг ён босими 
Лойқа босими 
Гидростатик, тўлиқ ва фильтрация босими 
Муз юкламаси 
Ҳарорат-намлик таъсири 
Сейсмиклик таъсири 
1,05 (0,95) 
1,1 (0,9) 
1,2 (0,8) 
1,2 
1,0 
1,1 
1,1 
1,0 
Изоҳ: 
n
нинг қавс ичида келтирилган қийматлари минимал коэффициент 
қўлланилиши иншоотнинг мақбул бўлмаган юкланишига олиб келувчи 
ҳолатларга тааллуқли. Тўғоннинг мустаҳкамликка ва устиворликка умумий 
ҳисоблари бажарилганда иншоот ўзининг оғирлиги, грунт босими, ҳарорат, 
намлик ва динамик юкламалар учун 
n
нинг қийматини 1га тенг қабул қилинади. 
4.3-жадвал 
Биринчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар учун турли маркадаги бетоннинг 
ҳисобий қаршилиги, мПа10
-1 
Ҳисобий 
қаршилик 
Сиқилишга бўлган мустаҳкамлик маркалари 
М75 М100 М150 М200 М250 М300 М350 М400 М450 М500 М600 
Ўқий 
сиқилиш 
бўйича 
35 
45 
70 
90 
110 
135 
155 
175 
195 
215 
245 
Ўқий 
чўзилиш 
бўйича 
3,8 
4,8 
6,3 
7,5 
8,8 
10,0 
11,0 
12,0 
12,8 13,5 
14,5 
4.4-жадвал 
 Ўқий чўзилишга бўлган мустаҳкамлик бўйича бетоннинг меъёрий ва 
ҳисобий қаршилиги, мПа10
-1
Қаршилик 
Ўқий чўзилишга бўлган мустаҳкамлик бўйича 
маркалари 
Р10 
Р15 
Р20 
Р25 
Р30 
Р35 
Иккинчи гуруҳ чегаравий 
ҳолатлар учун меъёрий ва 
ҳисобий 
7,8 
11,7 
15,6 
19,5 
23,5 
27,0 
Биринчи гуруҳ чегравий 
ҳолатлар учун ҳисобий 
6,0 
9,0 
12,0 
15,0 
18,0 
21,0 
4.3-ифодадан умумлаштирилган заҳира коэффициентига эга бўлиш 
мумкин, чунки

---

179 
T
ю
н
x
m
n
K
N
R
/
/
=
ёки 
K
N
R
x

/
унда K=K
н
n
ю
/m
Т
(4.31) 
Умумлаштирилган заҳира коэффициенти тушунчасининг қўлланилиши 
бир ёки турли хил тўғон вариантларини, ҳисоблар ва моделда ўтказилган 
тадқиқотлар натижалари асосида аниқланган заҳира коэффициентларини; янги 
ва илгари қурилган иншоотларни ўзаро таққослаш имконини беради.