Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
6.2.3. Узайтирилган контур чизиқли фильтрция услуби 
 
 Р.Р.Чугаев томонидан ишлаб чиқилган бу услубда ер ости контури 
узунлиги бўйича босимнинг чизиқли ўзгариши асос қилиб олиниб, унда 
фильтрация оқимининг тик (вертикал) йўли бўйича киришдаги ва чиқишдаги 
қўшимча босим йўқолишлари ҳисобга олинган. Бу услуб ёрдамида босим 
эпюраси қурилади ва контур алоҳида участкаларининг градиентлари 

---

251 
аниқланади (кириш, чиқиш ва узунлик бўйича). Босим 
/
хис
Т
чуқурлик учун 
ҳисобланади ва виртуал узунлик қуйидаги формуладан аниқланади: 
Т
L
L
хис
хак
вир
/
44
,
0
2
+
=
(6.19) 
Ер ости контурининг ёйилган ҳақиқий узунлиги охирининг учларидан 
икки томонга 
/
44
,
0
хис
Т  кесма қиймати қўйилиб вертикал узунлик топилади. Бу 
кесмалар кириш ва чиқишдаги босим йўқолишларини ҳисобга олади (6.11 -
расм). 
Кон турининг ҳақиқий узунлиги 
хак
L  нинг четларидан икки томонга 
/
44
,
0
хис
Т
кесмаларини қўйиб виртуал узунликнинг қийматига эга бўламиз. Бу 
кесмалар контурининг кириш ва чиқиш участкаларидаги қўшимча босим 
йўқолишларини ҳиобга олади.
Босим эпюраси аввал вертикал узунлик (6.11- расмдаги 
B
A −
чизиқ) 
бўйича қурилади, сўнгра ҳақиқий узунлик чегарасининг кириш ва чиқиш 
вертикал участкаларида тузатилади. Бунинг учун вертикал участканинг 2-
нуқтасидан 
B
A −
чизиқ билан кесишувига қадар вертикал чизиқ ўтказилади. 
2
...
1
-кесмаси чиқиш участкасидаги босим градиенти 
чик
J
га мос келади. Худди 
шундай босим эпюралари контурнинг чиқишдаги вертикал участкаларида 
тузатилади. Бундай ўзгаришдан сўнг босим эпюралари ординатаси контури 
хақиқий узунлигида 
'
'
'
'
'
'
7
...
6
...
5
...
3
...
2
...
1
синиқ чизиқлар бўйича ўтади. 
Уларнинг қийматини графикдан масштаб бўйича олиб (3.22-расм), 
фильтрацияга қарши босим эпюраси қурилади.

---

252 
 
6.11 - расм. Узайтирилган контур чизиқли услуби бўйича флютбет ҳисоби схемалари: 
а-флютбет схемаси; b- ер ости контурига филтрацияга қарши босимини график усулда 
аниқлаш; 1...9 – флютбет контурининг схемаси; 10 – ҳисобий сув ўтказмайдиган қатлам. 
Контур горизонтал участкалари бўйича босим градиенти қуйидагича 
аниқланади: 
хис
ГК
T
l
H
J

+
=
88
,
0
(6.20) 
Максимал чиқиш градиенти тахминан қуйидагича аниқланади: 
чик
чик
чик
l
h
J
=
(6.21) 
бунда, 
l
чиқ
контур вертикал участканинг охирги узунлиги; 
чик
h
- 
"
''
ак
хис
T
T =
бўлганда эпюрадан олинадиган босим йўқолиши (6.11 - расмда бу 
6
...
6 
ордината).