Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети ж. Ж. Жалолов, И. А. Ахмедов, С. Н. Абдураҳимов

Рентабеллик ва унинг ўсиш даражасига таъсир қилувчи омиллар. Рентабелликни икки усулда соф ва баланс фойда асосида ҳисоблаш мумкин. Рентабеллик кўрсаткичига турли омиллар ўз таъсирини кўрсатиши мумкин. Буларга маҳсулот таннархи, айланма маблағларнинг айланиш тезлиги кабилар киради. Рентабеллик даражасини ошириш масаласи муҳимдир.
Молиялаштириш ва кредитлаштиришни ташкил қилиш. Корхонанинг молия негизини молиявий режа ташкил қилади, у ўз ичига пул шаклидаги даромадлар ва харажатлар балансини акс эттиради. Баланс қуйидаги бўлимларни ўз ичига олган:

• 
  Даромадлар ва тушум воситалари. Бу бўлимга ташқи манбалардан келадиган маблағлар ҳам киритилади.
  
• 
  Харажатлар ва маблағ ажратмалари. Бу ерда ишлаб чиқаришни кенгайтиришга кетадиган сарф-харажатлар ҳам киради.
  
• 
  Кредит ва банк алоқалари. Давлат бюджетига тўловлар.
  

Корхонанинг товар сиёсати. Товар сиёсати деганда биз товарни истеъмол бозорларига етказиш учун турли йўналишлардаги стратегияларни ишлаб чиқишни тушунамиз. Стратегия товарларнинг ишлаб чиқариш ҳажм ва сифат даражаларига баҳо беришда ёрдам беради ва ўз ичига қуйидаги бўлимларни киритади:
1) мавжуд бозорларни тадқиқод объектларига ажратган ҳолда таҳлил қилиш;
2) маҳсулотнинг яшаш даври ва янги товарларни ишлаб чиқариш учун зарур бўлган шароитлар;
3) талаб ва таклифнинг шаклланиши;
4) товар ва ишлаб чиқаришнинг рақобатбардошлиги;
5) солиқ сиёсати.
Илмий-техник маҳсулот интеллектуал фаолиятнинг маҳсули бўлиб, интеллектуал маҳсулот деб ҳам юритилади. Интеллектуал маҳсулотнинг бир неча иқтисодий-ҳуқуқий шакллари мавжуд:
- патентланган кашфиётларни ишлатиш ҳуқуқини берувчи лицензиялар;
- "ноу-хау"ларни ишлатиш ҳуқуқини берувчи лицензиялар.
Солиқ сиёсати. Корхона хўжалик фаолиятининг келажакда самарали бўлишига таъсир кўрсатувчи муҳим омиллардан бири давлатнинг иқтисодий солиқ сиёсатини олиб бориш йўлларидир. Солиқ давлатнинг бюджет маблағлари учун манба бўлиб ҳисобланади ва турли тўловлар кўринишида бўлади.
Солиқлар хўжалик механизмида маълум функцияларни бажарадилар: тартибга солувчи, тақсимловчи ва фискал (бюджет-солиқ). Солиқлар бевосита ва билвосита турларга бўлинади. Бевосита солиқлар кенг тарқалган бўлиб қуйидагилардан иборат:

• 
  даромаддан олинадиган солиқ асосан талабни тартибга солишга, баҳоларни ошиб кетишига ва инфляция даражасини пасайтиришга ёрдам беради.
  
• 
  фойдадан олинадиган солиқ фоиз миқдорида белгиланади ва миллий даромадни қайта тақсимлашга ёрдам беради.
  

Билвосита солиқлар товар ва хизматлардан олиниб баҳо ва тарифларга қўшимча қиймат қўшиш натижасида олинади. Уларга акциз, қўшимча қиймат солиғи, божхона солиқлари ва қимматбаҳо қоғозлар операцияларидан олинадиган солиқлар шаклида бўлади. Божхона солиқлари давлат сиёсатининг асосий қуроли бўлиб, импорт маҳсулотларининг баҳосини тартибга солишга ва ички ишлаб чиқарувчилар манфаатларини ҳимоя қилишга хизмат қилади