Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

Назорат саволлари

1. 
   Карбонсувларнинг тирик организмлар ҳаётий фаолиятидаги роли нималардан иборат?
   
2. 
   Кетоза ва альдозаларни қайси реакциялар ёрдамида фарқлаш мумкин?
   
3. 
   Карбонсувларни D- ва L- қаторлари бир-биридан нималар билан фарқланади?
   
4. 
   Фруктозанинг пираноза ҳолидаги кимёвий формуласини ёзинг.
   
5. 
   Дисаҳаридлар кимёвий хоссаларига қараб қандай синфларга бўлинади? Мисоллар келтиринг.
   
6. 
   Полисаҳаридлар таркибига қараб қандай синфларга бўлинади?
   
7. 
   Ацетилцеллюлоза ва уни ишлаб чиқариш ҳақида нималар биласиз?
   
8. 
   Пектин моддалар ҳақида нималар биласиз?
   

Таянч сўз ва иборалар

Карбонсувлар, монозалар, алдоза, кетоза, глюкон кислота, яримацетал, мутаротация, антипод, фураноза, пираноза, шакар кислота, пентит, гексит, аскорбин кислота, бижғиш, эпимеризация, эпимер, қайтарувчан дисаҳаридлар, қайтармас дисаҳаридлар, инверт шакар, полисаҳаридлар, гомополисаҳарид, пентозалар, декстрин, ишқорли целлюлоза, пероксилин, коллоксилин, пектин моддалар, галактан, арабан.

XIV-боб ТЕРПЕНЛАР

Маъруза режаси:

1. 
   Синфланиши ва номланиши
   
2. 
   Изомерияси
   
3. 
   Олиниш усуллари
   
4. 
   Физик ва кимёвий хоссалари
   

Алициклик бирикмалар қаторига терпенлар деб аталувчи табиий бирикмаларнинг катта гуруҳи мансубдир. Бу гуруҳ углеводородлари (С₅Н₈)_2n умумий формула билан ифодаланадиган моддаларни терпенлар, С₁₅Н₂₄ - сесквитерпенлар, С₂₀Н₃₂ - дитерпенлар, С₃₀Н₄₈-тритерпенлар, С₄₀Н₆₄-тетратерпенлар деб аталади ва х.к. Бу моддаларни барчаси «изопрен қоидаси» бўйича тузилган бўлиб, ҳар қайси бирикма молекуласини n та изопрен бўлагидан ташкил топган деб қараш мумкин.

Терпен углеводородларидан уларнинг ҳосилалари – спиртлар, карбонил бирикмалар ва бошқалар ҳосил қилиниши мумкин.
Терпенлар, сесквитерпенлар ва дитерпенлар ўсимлик эфири мумларининг асосий қисмини ташкил этадилар. Тритерпенлар саноинлар таркибида, тетратерпенлар эса табиатда кўп учрайдиган каратиноидлар таркибида бўлади.
Тузилишига кўра ҳамда молекуласидаги циклларнинг сонига кўра терпенлар тўрт гуруҳга бўлинадилар:

1. 
   очиқ занжирли терпенлар (молекуласида иккита ёки учта қўшбоғ бўлади);
   
2. 
   бир ҳалқали терпенлар (молекуласида битта ҳалқа ва иккита қўшбоғ бўлади);
   
3. 
   икки ҳалқали терпенлар (молекуласида иккита ҳалқа ва битта қўшбоғ бўлади);
   
4. 
   уч ҳалқали терпенлар (молекуласида учта ҳалқа бўлади)
   

Терпенлар табиатда игнабаргли дарахтларнинг шарбати ва қатронида, шунингдек, қатор ўсимликларнинг эфир мойларида учрайди. Эфир мойлари кимёвий жиҳатидан бир хил эмас. Эфир мойлари таркибида терпенлар билан бир қаторда спиртлар, альдегид, кетон ва бошқа органик бирикмалар ҳам мавжуд бўлади.