Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

1.7. Органик биркмаларнинг синфланиши
Органик бирикмалар 3 та катта гуруҳга бўлинадилар. Углерод занжири тузилишига қараб очиқ занжирли (алифатик, алициклик ёки ёғ қатори) бирикмалар ва ёпиқ занжирли бирикмаларга бўлинадилар. Ёпиқ занжирли бирикмалар ўз навбатида карбоциклик (ёпиқ занжир фақат углерод атомларидан ҳосил бўлган) ва гетероциклик (ёпиқ занжир ҳосил бўлишида бошқа элемнтларнинг атомлари ҳам иштирок этади) бирикмларга бўлинади.
Карбоциклик бирикмалар ўз навбатида алициклик ва ароматик бирикмаларга бўлинадилар.
Қуйида бирикмаларнинг синфларига мисолар келтирамиз:
1

. Очиқ занжирли бирикмалар:

2. Карбоциклик бирикмалар:

а

) алициклик биркмалар:

б) ароматик бирикмалар

3

. Гетероциклик бирикмалар:

Ҳар қайси қатор органик бирикмалари ўз тузилиши ва таркибига қараб синфларга бўлинадилар. Алифатик ва ароматик қатор бирикмаларининг энг оддий вакиллари углеводородлар ҳисобланади. Углеводородлардаги водородларни атомлар ва атомлар гуруҳи (функционал гуруҳлар) га алмашиниши натижасида шу қатор бирикмаларининг маълум синфлари ҳосил бўлади.

Маълум бир ўринбосарли ёки функционал гуруҳ углеводородлар ва уларнинг ҳосилалари гомологик қатор ҳосил қилади.
Гомологик қатор деб тузилиши ва хоссалари ўхшаш, кейинги хади олдинги хадидан –СН₂- гуруҳга фарқ қиладиган бирикмалар қаторига айтилади.
Органик бирикмаларнинг муҳим синфларига қуйидагилар киради:

1. 
   Углеводородлар
   
2. 
   Углеводородларнинг галогенли ҳосилалари
   
3. 
   Спиртлар
   
4. 
   Оддий ва мураккаб эфирлар
   
5. 
   Карбонилли бирикмалар
   
6. 
   Карбон кислоталар
   
7. 
   Аминобирикмалар
   
8. 
   Нитробирикмалар
   
9. 
   Сульфокислоталар
   
10. 
    Металлорганик бирикмалар
    
11. 
    Аралаш функияли бирикмалар
    

Қуйида биз органик бирикмаларнинг юқорида келтирилган муҳим синфлари билан танишиб чиқамиз.