Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

Айрим вакиллари ва уларнинг ишлатилиши. Ацетиленнинг саноатда олиниши ва улар асосидаги синтезларни юқорида кўриб чиқдик. Ацетилен саноатнинг кўп минг тонналик маҳсулоти бўлиб, ҳозирги кунда собиқ иттифоқда бўйича йилига 230 минг тонна ацетилен ишлаб чиқарилмоқда. Унинг ҳосилалари орасида винилацетилен, ацетилен спиртлари ва бошқаларнинг аҳамияти ғоят катта.
Винилацетилен +5⁰С да қайнайдиган газ. Ацетиленни метандан олишда қўшимча маҳсулот сифатида ҳосил бўлади. Уни ацетилендан ҳам олиш мумкин. Винилацетиленга водород ҳлорид бириктириб саноатда хлоропрен (2-хлорбутадиен-1,3) олинади. Хлоропрен ёнмайдиган каучук ва резиналар олишда хом ашё сифатида ишлатилади. Ацетилендан фойдаланиб юқори молекулали бирикмалар, сунъий қон, мономерлар ва бошқалар олинади.
Назорат саволлари

1. 
   Алкинларда углерод атоми қайси гибридланиш ҳолатида бўлади?
   
2. 
   Таркибида бешта углерод сақловчи алкиннинг барча изомерларини ёзиб расмий ном билан номланг.
   
3. 
   Саноатда ацетилен нимадан, қандай усул орқали олинади?
   
4. 
   Республикамизда ацетилендан фойдаланиб қайси моддалар, қайси жойда ишлаб чиқарилади?
   
5. 
   Нима сабабли ацетилен ҳавода тутаб ёнади?
   
6. 
   Ацетилен асосида қандай реакциялар ёрдамида синтетик каучук олиш мумкин?
   
7. 
   Ацетилен гомологларида қайси водород кислоталик хоссасига эга?
   
8. 
   Учбоғ ҳисобига полимерланиш реакциялари борадими? Мисоллар келтиринг.
   
9. 
   Қандай тузилишга эга бўлган алкинларни Гриняр реактиви ёрдамида миқдорий анализ қилиш мумкин?
   
10. 
    Винил ацетиленнинг амалий аҳамиятига тегишли мисоллар келтиринг.
    

Таянч сўз ва иборалар
Алкин, Хараш эффекти, Кучеров реакцияси, виниллаш реакцияси, Реппе усули, алкинол синтез, алмашиниш реакцияси, тўйиниш, ацетилен, винил ацетилен, наирит.
2.5. Циклоалканлар
Маъруза режаси:

1. 
   Синфланиши ва номланиши
   
2. 
   Изомерияси
   
3. 
   Олиниш усуллари
   
4. 
   Циклоалканлар тузилиши назарияси
   
5. 
   Физик ва кимёвий хоссалари
   

Циклоалканлар кабоциклик бирикмалар синфига мансуб бўлиб, С_nH_2n умумий формула билан ифодаланадилар. Бу ерда n3 бўлиши шарт. Циклоалканларни циклопарафинлар ёки нафтенлар деб ҳам аталади.