Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти

ILOVALAR







СПОРТЧИЛАР КИЙИМИГА МЎЛЖАЛЛАНГАН МАХСУС ТЎҚИМА ХУСУСИЯТЛАРИНИ ТАҲЛИЛИ

Н.Т.Хўжаева ,Р.К.Хўжаев, Б.Х.Баймуратов

Тошкент тўқимачилик ва Енгил саноат институти


The paper presents the results of studies of technological parameters and physical and mechanical properties of special fabrics made from cotton yarn intended for sewing sportsuits.
Мақолада спорт костюмларига мўлжалланган пахта ипидан тайёрланган махсус тўқималарнинг технологик параметрлари ва физик-механик хусусиятларини ўрганиш натижалари келтирилган.
В работе приведены результаты исследований технологических параметров и физико-механических свойств специальных тканей, выработанных из хлопковой пряжи предназначенной для пошива спортивных костюмов.

Махаллий хом-ашёлардан фойдаланган ҳолда махсус тўқималар ишлаб чиқариш технологиясини яратиш ва ишлаб чиқаришга тадбиқ этиш, тўқимага бўлган талабни қондириш билан бирга қўшимча ишчи ўринларини яратади. Республикадаги мавжуд хом-ашё ва замонавий тўқув фабрикаларига ўрнатилган тўкимачилик ускуналарида белгиланган физик-механик хусусиятга эга махсус тўқимани ишлаб чиқариш технологиясини яратиш катта амалий аҳамиятга эгадир [1].

Спорт кийимларини ишлаб чиқариш трикотаж ва тўқув усулларида амалга оширилади ва бу усулларда олинадиган тўқималар ҳар доим ҳам 100% пахта ипларидан фойдаланилмайди. Айрим тўқималарни олиш учун пахта ва синтетик иплар аралаштирилади ва баъзиларини олиш учун эса фақат синтетик ипларидан фойдаланилади.
Кураш тури, техникаси ва ишлатилишиига қараб, турли зичликларда костюмлар ишлаб чиқарилади. Каратэ, таэквондо, у-шу каби мушт билан уриш техникасига асосланган якка курашларда кийим зичлиги камроқ бўлади. Каратэда 200 г/м² – 400 г/м²; таэквондода 240 г/м² – 300 г/м² бўлади.
Курашчи спортчиларни костюмлари деярли Ўзбекистонда ишлаб чиқарилмайди. Шу долзарб муаммони ҳал қилиш мақсадида институтнинг “Тўқимачилик матолари технологияси” кафедрасида курашчи спортчилар костюмларига мўлжалланган махсус тўқима яратилиб, унинг физик-механик ва эксплуатацион хусусиятлари ўрганилди. Тадқиқотнинг мақсади замонавий тўқув дастгоҳларининг ассортиментлик имкониятларидан фойдаланиб, рақоботбардош спортчилар кийимига мўлжалланган махсус тўқима ишлаб чиқаришдир. Спорт кийимларига мўлжалланган тўқимани лойиҳалаш амалдаги лойиҳалаш методикаси бўйича олиб борилди [2-3].
Ипнинг кўндаланг кесими ўлчами шартли d орқали белгиланиб, кесими цилиндр шаклида қабул қилиниб, қуйидаги формула билан аниқланади:



бунда: Т-ипнинг чизиқли зичлиги, текс; -хом ашёнинг турига боғлиқ бўлган ипнинг зичлиги, мг/мм³.
Полотно ўрилишининг технологик зичлиги қуйидагича ифодаланади.

Р_Ттах, Р_атах - танда ва арқоқ бўйича максимал зичлиги
;
Тўқиманинг юза зичлигини q ўлчам бирлиги 1 м² даги тўқиманинг юза зичлиги танда ва арқоқ ипларнинг чизиқий зичлигига боғлиқдир.

q_Т-танда ипининг сарфи; q_a-арқоқ ипининг сарфи; а_Т- а_а- танда ва арқоқ бўйича тўқиманинг қисқариши.
1-жадвалда тўқимани тўқув дастгоҳига тахтлаш омиллари келтирилган
1-жадвал
Тўқимани тўқув дастгоҳига тахтлаш омиллари

№	Кўрсаткичлар	Ўлчов бирлиги	Қиймати
2.	Танда ипининг чизиқий зичлиги	текс	20
3.	Арқоқ ипининг чизиқий зичлиги	текс	25
4.	Тўқиманинг танда бўйича зичлиги	ип/дм	200
5.	Тўқиманинг арқоқ бўйича зичлиги: қатламлар бўйича	ип/дм	160
6	Тиғ номери	тиш/дм	100
7.	Тиғ тишидан ўтказилган иплар сони	ип	2
8.	Ўрнатилган шодалар сони	шода	16
9.	Ўрилиш раппорти -танда бўйича -арқоқ бўйича		4 4

Тўқима намунаси саржа 2/2 ва полотно ўрилишлари асосида ишлаб чиқарилди. Тўқима намуналари Somet Thema Super Excel тўқув дастгохида ишлаб чиқарилиб, ўрилиш турлари 1-расмда келтирилган.

4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 а)

4 3 2 1 1 2 3 4 б)

1-расм. Тўқима намуналарининг ўрилишлари

а) - саржа 2/2; б) полотно.
Тўқима намунасининг физик-механик хоссалари ТТЕСИнинг “CENTEXUZ” лабараториясида синов этилиб, натижалари 2-жадвалда келтирилган.
2-жадвал
Тўқима намунасининг физик-механик хоссалари

Тўқима намуналари	Тўқиманинг узиш кучи, Н		Тўқиманинг узишдаги узайиши, %		Ишқаланишка чидамлилиги, цикл		Ҳаво ўтказувчанли см^3/ см^2 сек		Ғижимланувчанлиги
	Танда	Арқоқ	Танда	Арқоқ					Танда	Арқоқ
1-вариант	572,5	355,8	39,75	16		7500		25,10		46,6	50
2-вариант	674,6	384	38,8	16		10100		32,12		27,7	66,6

Тажриба натижаларига кўра тўқимани сирт зичлиги “GX-400” ускунаси, ҳаво ўтказувчанлиги “АР-360SM” ускунаси, сув ўтказувчанлиги “WR-1600E” ускунаси, тўқимани узилиш кучи “Statimat” ускуналари ёрдамида аниқланди.
Яратилган махсус тўқима 100% пахта ипларидан ишлаб чиқарилиб, мустахкамлиги, сув ўтказувчанлиги, ҳаво ўтказувчанлиги, узилиш кучи каби кўрсатгичлари бўйича талаб этилган миқдорларга жавоб беради ва уни курашчи спортчилар кийими ишлаб чиқаришга тадбиқ этиш тавсия этилади.
Адабиётлар
1. Розанова Е.А., Москаленко Н.Г., Номоконова Н.Н. Разработка структуры показателей качества одежды для занятий экстремальными видами спорта // Современные проблемы науки и образования. – 2013. – № 6.
2. Дамянов Г.Б. Бачев Ц.З., Сурнина Н.Ф. Строение ткани и современные методы ее проектирование. – М.: Легкая и пищевая промышленность, 1984. – 236 с.
3. Akbarov R.D., Baymuratov B.H., Akbarov, D.N., Ilhamova, M. Investigation of the electrical characteristics of electrically conducting yarns and fabrics. AUTEX 2017- Textiles - Shaping the Future, Greece. 2017, 2-8.