Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти

Ўртача куб қиймат


а) б)


Ўртача геометрик қиймат
а)


б)


Ўртача гармоник қиймат

а) б)

Нотекислик коэффитсиэнти
Ўртача абсолют оғиш билан бошқа бир тарқоқлик ўлчови чамбарчас боғланган. Бу ўлчовни нотекислик коэффитсиэнти деб аталади ва ундан кўпгина холларда тўқимачилик саноатида махсулот нотекслигини аниқлашда фойдаланилади. Нотекислик коэффитсиэнтини Зоммер формуласидан аниқлаш мумкин:

Бу эрда
- ўртача қийматдан кичик қийматларни ўртачаси;
- Х дан кичик қийматлар сони.
Нотекслик коэффитсиэнти ҳам ўртача абсолют оғиш каби бир неча камчиликларга эга.


Д и с п э р с и я
Тўпламнинг дисперсияси деб тўплам вариантларини ўртача қийматдан оғишлари квадратининг ўртачасига айтилади ва у қуйидагича топилади:


Кўпгина адабиётларда кичик хажмли тўплам учун дисперсияни топишни бошқача формуласи тавсия этилади:

Йиғиндини бу формулада (н-1) га бўлинишини асосий сабаби, бирор қиймат ўртачага тенг бўлиб қолса оғиш 0 тенг бўлади, шунинг учун уни йиғиндидан чиқариб ташланмаса ҳақиқий ўртача келиб чиқмайди.


Ўртача квадратик оғиш
Дисперсияни ҳисоблашда барча айирмаларни ишорасини мусбат қилиш мақсадида уларни квадратга кўтардик ва оғииш тўғрисида умумий маълумотга эга бўлдик. Дисперсияда барча ўлчов бирликлари квадрат кўринишда бўлиб улар ўз физик маъносини ёъқотган бўлади.
Тадқиқ этилаётган кўрсаткичларни уз ўлчов бирликларига келтириш мақсадида тўпламнинг ўртача квадратик оғиши топилади.
Тўпламнинг ўртача квадрат оғиши деб, тўплам вариантларининг ўртача қийматдан оғиши квадратининг ўртачасидан олинган квадрат илдизга, ёки дисперсиядан олинган квадрат илдизга айтилади.

Мисол. Дисперсияни топишдаги мисол учун: