Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти

Тўқимада ипларнинг жойлашиши.Тўқимада ипнинг жойлашиши,танда (ҳ_Т) ва арқоқ (ҳ_а) тўлиқ баландлиги, ҳамда уларнинг ярим тўлқин (л_Т ,л_а) узунликлари билан ифодаланади. Иккита ёнма-ён жойлашган танда ипларнинг оралиғидан ўтган арқоқ ипнинг қопланиши горизонтал масофаси танда ва арқоқ ипларнинг ярим тўлиқ эгилишининг узунлиги деб белгиланади.
Ипнинг тўқималарда жойлашиши қуйидаги омилларга боғлиқ: тўқиманинг ўрилишига; танда ва арқоқ бўйича зичлигига; танда ва арқоқ ипларнинг чизиқли зичлигига; хом ашёнинг толавий таркибига; тўқувчилик усули.
Ипларнинг тўқимада жойлашиши учта асосий консепциядан (системадан) иборат.

1. 
   Тўқимада эгилиши кўпроқ бўлган бир система ипи, бошқа система ипини ўзига бўйсундириши бир чизиқда жойлашади.
   
2. 
   Танда ва арқоқ иплари, тўқимада эгилиши бир хил бўлиши мумкин ва бир чизиқда жойлашади.
   
3. 
   Бир система ипнинг иккинчи система ипига таъсири, натижасида икки система иплари ҳар хил тўлқинсимон шаклга эга бўлиб, ҳар хил тўлқин баландлигига эга бўлади.
   

Бир қатламли тўқимада танда ва арқоқ ипларининг тўлқин баландликлари йиғиндиси шу ипларнинг диаметрлари йиғиндисига тенг.
ҳ_Т + ҳ_а = д_Т + д_а
П рофессор Н.Г. Новиковнинг фазали тўқима тузилиш назариясига кўра, танда ва арқоқ ипларнинг эгилиш тўлқини баландлигига асосланиб тўқима тузилиши тўққизта фазаси мавжуд. (_2.1- расм) ва аниқ шартлар билан белгиланади:-полотно ўрилишли тўқима, -цилиндрсимон шаклга эга андава арқоқ иплари; -ўлчов бирлиги қилиб ип радиуси танланган
2.1 - расм. Тўқима тузилишнинг фаза тартиби
Иккита ёнма-ён жойлашган ипларнинг айлана марказларининг оралиғи геометрик зичлигини ифодалайди. Геометрик зичлик, тўқимадаги танда ва арқоқ бўйича бўлган, техналогик зичлигига тескари ўлчамдир.


бунда: Р_Т, Р_а -танда ва арқоқ бўйича технологик зичликлар.
Критик геометрик зичлиги иккита ёнма ён жойлашган иплар оралиғи (танда ва арқоқ ипларнинг диаметрлари йиғиндси) билан ифодаланади.
л_кр = д_Т + д_а
Бундан полотно ўрилишнинг технологик зичлиги қуйидагича ифодаланади.

Бундан полотно ўрилишнинг технологик зичлиги қуйидагича ифодаланади.

Тўқиманинг танда Р_Т ва арқоқ Р_а бўйича технологик зичликлари бир ўлчамдаги (дециметр ёки сантиметрдаги) танда ва арқоқ ипларнинг сонини кўрсатади.

бунда:н_Т, н_а-танда ва арқоқ иплар сони; л_Т, л_а-танда ва арқоқ бўйича тўқима узинлиги.
Технологик зичликлар: (белгиланган тўқима тузилиш фаза тартиби бўйича) амалда (фактическая), максимал ва чегараланган зичликларга бўлинади.Тўқиманинг амалдаги зичлиги маълум тўқимадаги ҳақиқий зичликдир. Тўқимачилик саноатида бу зичликни ГОСТ да ёки техник шарт “ТУ”да келтирилади.