Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети туризм асослари

1. 3. Ўзбекистон Республикасининг туризм тўғрисидаги давлат сиёсати (меъёрий ҳужжатлар асосида)

Мамлакатимизда туризм ишига Мустақилликнинг дастлабки вақтлариданоқ асосий давлат сиёсати даражасида қаралди. Соҳа ривожи учун барча зарур ташкилий - ҳуқуқий механизм вужудга келтирилиб, муҳим меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди ва бу иш ҳозирда ҳам давом этмоқда. Мамлакатимизда туризмнинг равнақи, уни янги поғоналарга кўтариш, юртимизни жаҳон туризм марказларидан бирига айлантириш учун аввало ҳуқуқий замин яратиш лозим эди. Шу боис, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг мазкур йўналишга тааллуқли қонун ва кодекслари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг туризмга оид қатор Фармонлари, қарорлари, Республика Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари, Адлия вазирлигининг ва бошқа мутасадди давлат идораларининг йўриқнома, кўрсатма ва тартиблари ишлаб чиқилиб, ҳаётга татбиқ этилди. Шулардан келиб чиққан ҳолда, мазкур ҳужжатларни ўрганиш ва таҳлил қилишни қуйидаги тематикалар бўйича амалга ошириш мақсадга мувофиқдир, - деб ўйлаймиз:

1. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг туризмга оид қонун ва кодекслари
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1997 - йил 24 - апрелда қабул қилган "Ўзбекистон Республикаси солиқ кодекси" ва унда туризм соҳасига оид имтиёзлар.
Ушбу Кодекс 11 бўлим, 41 боб ва 134 моддадан иборат бўлиб, унинг асосий вазифаси - Ўзбекистонда солиқ тизимининг ҳуқуқий асосларини, солиқ тўловчиларнинг ҳуқуқлари ҳамда мажбуриятларини белгилайди, солиқ ишларини юритиш тартиботини ва солиқ ҳақидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарликни тартибга солиб туради. Кодексда юридик ва жисмоний шахслардан олинадиган даромад (фойда) солиғи, қўшилган қиймат солиғи, акция солиғи, ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солиқ, экология солиғи, сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ, мол - мулк солиғи, ер солиғи, реклама солиғи, автотранспорт воситаларини олиб сотганлик учун солиқ, шунингдек, турли йиғимлар ҳақида ҳам фикр юритилади. Кодексда солиқ тўлаш билан бир қаторда фаолиятнинг айрим турлари (хусусан, туризм фаолияти)га солиқ тўлашда имтиёзлар ҳам берилган. Жумладан, 8 - боб "Даромад (фойда) солиғи бўйича имтиёзлар", - деб номланиб, унинг 31 - моддаси 12 - қисмида: "Самарқанд, Бухоро, Хива ва Тошкент шаҳарларида янги ташкил этилган, туризм фаолияти билан шуғулланадиган юридик шахслар тузилган пайтдан бошлаб биринчи даромад орттиргунга қадар, лекин узоғи билан рўйхатдан ўтган вақтдан эътиборан уч йилгача. Самарқанд, Бухоро, Хива ва Тошкент шаҳарларида туристик фаолият билан шуғулланувчи юридик шахслар фойда олган биринчи йили 50 %, иккинчи йили 75%, учинчи йилдан бошлаб 100 % миқдорида солиқ тўлайди",- дейилади.
Кодекснинг 21 - боби "Қўшилган қиймат солиғи бўйича имтиёзлар", - деб номланиб, унинг 71 - моддаси 21 - қисмида "туристик - экскурсия хизматлари" қўшилган қиймат солиғидан озод қилинганлиги баён қилинган. Шунингдек, 28 - боби "Мол - мулк солиғи ставкалари ва имтиёзлар", - деб номланиб, унинг 92 - моддасида: "Самаранд, Бухоро, Хива ва Тошкент шаҳарларида янги ташкил этилган, туризм фаолияти билан шуғулланаётган юридик шахсларнинг мол - мулкига, ташкил этилган вақтидан эътиборан дастлабки фойда олгунга қадар, лекин улар рўйхатдан ўтган вақтдан эътиборан уч йилдан ортиқ бўлмаган муддатга. Ана шу юридик шахслар белгиланган имтиёзли даврдан кейин бир йил ўтгунга қадар тугатилган тақдирда солиқ суммаси уларнинг бутун фаолияти даври учун тўлиқ миқдорда ундириб олинади", - дейилади.
Кодекснинг 31 - моддаси "Ер солиғи ставкалари ва имтиёзлар", - деб номланиб, унинг 101 - моддасида солиқ солинмайдиган ер участкаларига: "тарихий - маданий аҳамиятга молик ерлар (тарихий - маданий қўриқхоналар, хотира боғлари, сағаналар, археология ёдгорликлари, тарих ва маданият ёдгорликлари эгаллаган ерлар) киритилган. Шунингдек, давлат қўриқхоналари, миллий ва дендрология боғлари, ботаника боғлари, ихота дарахтзорлари эгаллаган ерлар; спорт иншоотлари, стадионлар, сузиш ҳавзалари, оналар ва болаларнинг дам олиш ва соғломлаштириш жойлари, санаторий -курорт муассасалари, дам олиш уйлари эгаллаган ерлар ҳам солиқ тўлашдан озод этилади.
Кодекснинг 102 - моддаси "Ер солиғи тўлашдан озод қилинган солиқ тўловчилар", - деб номланиб, унинг 7 -қисмида: "Самарқанд, Бухоро, Хива ва Тошкент шаҳарларида янги ташкил этилган туристик фаолият билан шуғулланувчи юридик шахслар - ташкил этилган пайтдан эътиборан биринчи фойда олгунга қадар, бироқ бу муддат улар рўйхатдан ўтказилган пайтдан эътиборан уч йилдан ошмаслиги лозим", - дейилади. Кейинги йилларда кодекснинг баъзи моддаларига ўзгартиришлар ва янгиликлар ҳам киритилди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 - йил 20 - июньда қабул қилган "Микрофирмалар ва кичик корхоналарни ривожлантиришни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги фармонида ҳам солиқ масаласига эътибор қаратилиб, 2005 - йилнинг 1 - июлидан бошлаб микрофирмалар ва кичик корхоналар бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси, Республика йўл жамғармаси ва Мактаб таълими жамғармасига мажбурий ажратмалар тўлаш ўрнига ягона солиқ тўлови жорий этилди. Шунга мувофиқ, туризм фаолияти билан шуғулланувчи юридик субъектлар учун ягона солиқ тўлови ставкаси 13 % этиб белгиланди.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1997 - йил 26 - декабрда қабул қилган "Божхона Кодекси".
Ушбу кодекс 11 бўлим, 19 боб ва 198 моддадан иборат бўлиб, жумладан, унинг 1 - бўлими - умумий қоидалар (божхона иши, ҳудуди, қонун ҳужжатларининг амал қилиш тартиби, асосий тушунчалар ва бошқалар), 2 - бўлими - товарлар ва транспорт воситаларини Ўзбекистон Республикаси божхона ҳудудидан олиб ўтиш тартиби, 3 - бўлими - божхона назорати, расмийлаштирилиши ва тўловлари, 6 - бўлими - дастлабки операциялар, 7 - бўлими - бож имтиёзлари, 8 - бўлими - назорат остида товарлар етказиб бериш тартиби, 9 - бўлими - божхона ҳақидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарлик, 10 - бўлими - бундай ишларни юритиш, 11 - бўлими - жазо бериш тўғрисидаги қарорларни ижро этиш, - деб номланиб, ҳар бир кўрсатиб ўтилган бўлимларда туризм фаолиятида тўқнаш келиши мумкин бўлган қоидалар баён этилади.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1999 - йил 20 - августда қабул қилган "Туризм тўғрисида"ги Қонуни.