Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти ҳамдамов б.Қ., Исломов ф. Р

2.2. Хўжалик муомалалари таъсирида балансда рўй берадиган ўзгаришлар

Хўжалик маблағлари ва унинг манбалари хўжалик жараёнида доимо ҳаракатда бўлади. Содир бўлаётган жараёнларнинг ҳар бирини ўз вақтида ҳисобга олиб бориш зарурдир. Чунки ҳар куни корхонада кўплаб хўжалик муомалалари амалга оширилади, буларнинг таъсирида хўжалик маблағларининг таркиби, жойланиши ва уларнинг ташкил топиш манбалари ўзгариши мумкин. Бу ўзгариш оқибат натижада бухгалтерия балансининг ўзгаришига сабаб бўлади, чунки баланснинг актив ва пассив томонида хўжалик маблағлари ва уларнинг ташкил топиш манбалари акс эттирилади. Лекин баланснинг тенглиги сақланиб қолинади. Бу маблағлар ҳолатини баланс усули билан умумлаштиришнинг асосий мазмунини ташкил қилади.

Хўжалик муомалалари натижасида балансда қуйидаги ўзгаришлар бўлиши мумкин:

1. 
   Актив томонда кўпайиш, актив томонда камайиш,
   
2. 
   Пассив томонда кўпайиш, пассив томонда камайиш;
   
3. 
   Актив томонда кўпайиш, пассив томонда кўпайиш;
   
4. 
   Актив томонда камайиш, пассив томонда камайиш.
   

Балансда рўй берадиган ўзгаришлар актив ва пассив қисмларнинг тенглигини сақлайди. Чунки ҳар бир хўжалик муомаласи икки ёқлама ёзув асосида – бир ҳисобварақнинг дебетида, иккинчи ҳисобварақнинг кредитида акс эттирилади.
Хўжалик муомалалари натижасида баланс моддаларидаги маблағлар ва уларнинг манбаларининг ўзгаришини қуйидаги мисолда кўриб чиқамиз.
Биринчи муомала. Корхона кассасидаги пул ҳисоб-китоб счётига ўтказилди – 500 сўм.
Иккинчи муомала. Тақсимланмаган фойда ҳисобидан резерв фондига ажратма қилинди – 200 сўм.
Учинчи муомала. Мол етказиб берувчилардан материаллар сотиб олинди, лекин пули тўланмаган – 3000 сўм.
Тўртинчи муомала. Ҳисоб-китоб счётидан аввал банкдан олинган узоқ муддатли кредит қайтарилди – 600 сўм.


Бу ўзгаришлар балансда қуйидагича акс эттирилади: