Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети олий математика, физика ва кимё кафедраси

Матнда белгилаш тизими

() - мен биламан деганни тасдиқловчи белги;

М
() - мен биламан деганни тасдиқловчи белги;
() - янги ахборот белгиси;
() - менинг билганларимга, зид белгиси;
() - мени ўйлантириб қўйди. Бу бўйича менга қўшимча ахборот керак белгиси.


атнда белгилаш тизими

Инсерт жадвали

V	+	-	?

Гурухда ишлаш қоидалари:

• 
  ҳар ким ўз ўртоқлари нутқини хушмуомалалик билан тинглаши зарур;
  
• 
  ҳар ким фаол, биргаликда ишлаши, берилган топшириққа масъулиятли ёндашиши зарур;
  
• 
  ҳар ким ёрдамга мухтож бўлганда уни сўраши зарур;
  
• 
  ҳар кимдан ёрдам сўралса, ёрдам қилиши зарур;
  
• 
  ҳар ким гуруҳ иши натижаларини баҳолашда иштирок этиши зарур.
  

Тарқатма материаллари


1-МАШҒУЛОТ. ЎСИМЛИКЛАРДА СУВ ВА ЭРИТМА МОДДАЛАРНИН ҲАРАКАТЛАНИШИ, УЛАРНИ ХАРАКТЕРЛОВЧИ КУЧЛАР

Сув –ўсимлик ўсиб ривожланишида энг муҳим омиллардан ҳисобланади. Ўсимлик танасида 75-90%,айрим қисмларида 98%гача сув бўлади.

Сув- ўсимликларда модда алмашинуви, ўсиши, ривожланиши ва кўпайиши каби физиологик жараёнларнинг боришини таъминлайди.
Ўсимликнинг сув режими олдинма- кетин ўтадиган ва бир-бирига боғлиқ бўлган учта жараёндан иборат:

1. 
   Ўсимликнинг илдизига сувда эриган моддаларнинг сингиши
   
2. 
   Ўсимликнинг илдиз, поя, барг ва бошқа қисмларда сувни ҳаракат қилиши
   
3. 
   Барглар орқали сувни атмосферага буғланиши (транспирация)дан иборат.
   

Тупроқдаги сув ва унда эриган озиқ моддалар, илдиз учларидаги тукчалар орқали ўсимликка сурилади. Бу жараённи амалга ошишида транспирациянинг мавқеи катта.
Ўсимликларнинг сувдан фойдаланишини бирдан бир кўрсаткичи транспиранция коэффициенти бўлиб, у қуруқ модда ҳосил қилиш учун сарфланган сув ҳисобланади. Ўрта ҳисобда 1 кг қуруқ модда ҳосил қилиш учун масалан, буғдой 400-500, жавдар 340-600, тариқ 200-300, маккажухори 230-370 кг сув сарфлайди.
Сув кимёвий модда сифатида ўсимлик танасида органик моддаларни ҳосил бўлиши учун зарур. Унинг иштирокида биокимёвий жараёнлар содир бўлади. Сув ҳисобига ҳужайра ва ўсимлик танасида тургор ҳолати сақланиб туради. Ҳужайраларнинг бўлиниши (кўпайиши), фотосинтез жараёни, ўсимликнинг нафас олиши тургор ҳолатда содир бўлади. Фотосинтез жараёни устицаларнинг очилиши билан бирга баргдаги сувнинг миқдорига ҳам боғлиқ бўлади. Ўсимлик танасида сув камайиши натижасида унинг нафас олиши жадаллашади, фотосинтез жараёни секинлашади, углеводлар камаяди, ўсимлик қурий бошлайди. Ўсимликда сув буғланганда иссиқлик сарфланади, натижада унинг танасида ҳарорат пасаяди ва иссиқликнинг салбий таъсиридан ҳимояланади. Ўсимликлар сувга бўлган талабига қараб:ксерофитлар- қурғоқчиликка чидамли(саксовул, янтоқ); гидрофитларга-сув кўп талаб қиладиган ( қамич,сув ўтлари, шоли);ва мезофитларга-сувни нисбатан кам талаб қиладиганларга бўлинади.
Сув ўсимлик танаси бўйлаб юқорига капилляр ўтказувчан найлар бўйлаб ҳаракат қилади. Аммо сувнинг ўсимлик танасида юқорига кўтарилишига фақат капилляр кучларгина сабабчи эмас, балки унга бошқа сабабчи кучлар ҳам мавжуд. Шу ерда таъкидлашимиз зарурки, баъзи адабиётларда капиллярлар ингичкалашган сари сув ўсимлик танасида (баланд ўсимликларда) 30 м ва ундан ҳам кўпга кўтарилади деган нотўғри фикрни учратишимиз мумкин.
Холбуки капилляр сув ўсимлик танасида 10м дан баландга кўтарилмайди, чунки бундай баландликка эга сув устунининг гидростатик босими, атмосфера босимига тенглашади ва шундан кейин сув капилляр кучлар таъсирида юқорига кўтарилмайди.
Умуман олганда сув ва баъзи органик бирикмаларнинг ўсимлик танасида юқорига ҳаракатига илдиз босим кучи, барг ҳужайраларининг шимиш кучи, сув молекулалари орасидаги илашиш-тутиниш кучлари, капилляр кучлар таъсир қилади
Физика фанидан маьлумки, капилляр найда кўтарилган ўлловчи суюқлик (биз қараётган ҳолда сув) сирти ботиқ ярим сфера бўлгани учун унинг ҳосил қилган қўшимча босими