Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети олий математика, физика ва кимё кафедраси

Иссиқлик сиғими

солиштирма (кал/г·∙С	ҳажмий (кал/см^3·∙С)
Кварцли қум	0,196	0,517
Лой	0,233	0,577
Торф	0,477	0,611
Сув	1,000	1,000
Кварц	0,198	0,534

Юқоридаги 1-жадвалдан кўринадики, сувнинг иссиқлик сиғими туп-роқдаги минерал ва органик моддаларникидан катта. Амалиётда тупроқнинг ҳажмий иссиқлик сиғимини аниқлаш кенг қўлланилади. Ҳажмий иссиқлик сиғим эса тупроқ ғовакларининг сув ёки ҳаво билан тўлиши даражасига боғлиқ. Ҳавонинг ҳажмий иссиқлик сиғими 0,0003 кал/см³∙·С га, сувнинг ҳажмий иссиқлик сиғими эса 1 кал/см³∙С га тенг. Демак, сувнинг ҳажмий иссиқлик сиғими ҳавоникидан 3000 марта катта.

Шунинг учун тупроқда сувнинг борлиги унинг ҳажмий иссиқлик сиғимини орттиради ёки тупроқ намлиги ортиши билан унинг ҳажмий иссиқлик сиғими ҳам кучаяди.
Тупроқда ҳаво қанча кўп бўлса, унинг ҳажмий иссиқлик сиғими шунча оз бўлади. Шунинг учун нам тупроқ қуруқ тупроққа қараганда секин қизийди ва секин совийди. Қуруқ тупроқ тез исийди ва тез совийди.
Сув исишда кўп иссиқлик ютади ва совишда эса кўп иссиқлик ажратади. Шунинг учун ҳам қишда уйлар ва ҳимоя қилинган туп-роқ иншоотларини иссиқ сув билан иситилади.
Баҳор охирларида қора совуқлар тушиш хавфи бўлганда деҳ-қонлар экинларни суғорадилар. Сув совишида ажралган иссиқлик ҳисобига экинлар ораси ва тепасидаги ҳаво 1-2С га исиб, экинларни қисқа мудатли қора совуқлардан ҳимоя қилиш мумкин.
Тупроқнинг иссиқлик ўтказувчанлиги. Тупроқнинг кўпроқ исиган қатламларидан камроқ исиган қатламларига иссиқлик узатиш хоссасига унинг иссиқлик ўтказувчанлиги дейилади. Иссиқлик ўтказувчанлик ўлчови бўлиб иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  хизмат қилади.
Қалинлиги 1 м бўлган қатлам чеккаларидаги ҳароратлар 1С га фарқ қилганда, қатламнинг 1 м² юзидан 1 с давомида ўтадиган иссиқлик миқдори, шу қатламнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  га тенг бўлади.
Тупроқнинг иссиқлик ўтказувчанлиги унинг минералогик тар-кибига, тупроқдаги органик моддаларнинг миқдорига ҳамда сув ва ҳавонинг ҳажмий улушларига боғлиқ. Тупроқда сув ва ҳаволарнинг ўзаро муносабати узлуксиз ўзгариб турганлиги учун  ҳам вақтга нисбатан ўзгаради.
Тупроқ намлигининг дала шароитида учраб турадиган чегараларида намлик ўзгариши билан ҳажмий иссиқлик сиғим 3-4 марта ўзгарса, тупроқ намлигининг худди шу чегараларида айнан шу вақтда  эса 100 мартадан ҳам ортиқ ўзгариши мумкин.
Иссиқлик сиғимдан фарқли равишда иссиқлик ўтказувчанлик тупроқни ташкил этувчи фазалар ва компоненталарнинг ҳажмий улушларигагина боғлиқ бўлмасдан, балки тупроқ элементар заррачаларининг ўлчамлари, шакли ва фазовий жойлашишига ҳам боғлиқ. Бундай ҳолат тупроқда иссиқлик узатишнинг қайси усулда рўй бераётгани билан боғлиқ. Тупроқда иссиқлик алмашиш молекуляр иссиқлик ўтказувчанлик, конвекция, нурланиш усуллари билан амалга ошиб, улар орасида ҳал қилувчиси молекуляр иссиқлик ўтказувчанликдир.
Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти Ж/м.с∙С = Вт/м∙С. ва кал/см.с∙С бирликларда ўлчанади.
Тупроқ таркибий қисмларининг иссиқлик ўтказувчанлик коэф-фициентларининг қийматлари қуйидаги 2-жадвалда кўрсатилган.