Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

 

---

25 
2.1-расм. Объектларнинг ўзаро ҳаракат схемаси
 
Узатиш хизматлари
– алоқа тармоқлари бўйича хабарларни узатишга 
мўлжалланган хизматлардир. Улар ОТЎБЭМ нинг биринчи учта сатхларида 
тавсифланади.
 
 
Телехизматлар
– электр алоқа тармоғи орқали абонентлар охирги 
(охирланма) қурилмалари орасида бевосита хабар алмашиниш мақсадида 
ташкил қилинадиган хизматлардир (телефон, телеграф ва маълумотлар 
узатиш хизматларидан ташқари) (2.2-расм). Бу хизматларга телетекс, 
телефакс, видеотекс ва бошқалар киради. Шундай қилиб, телехизмат 
функциялари, биринчидан, узатишнинг хамма функцияларини (биринчи 
сатхдан учинчигача), иккинчидан, охирланма қурилмаларининг алоқа 
функцияларини қамрайди. 
Эталон моделнинг сатхларини тавсифлаш фарқлари улар ечадиган 
масалаларнинг йўналиши, уларнинг мазмунан йўналтирилганлиги номларида 
акс эттирилади. 
Иккита юқори сатх (
амалий 
ва
тақдимот
) амалий жараѐнларга мос 
келади (2.3-расм), амалий жараѐн деганда фойдаланувчилар эхтиѐжи учун 
хабарларни қайта ишлаш жараѐни тушунилади. Бошқа сатхлар киришнинг 
тармоқ усули деб аталадиган жараѐнни амалга оширишади ва 
телекоммуникация тармоқлари ѐки унинг элементлари функцияларини 
тавсифлайди.

---

26 
2.2-расм. Узатиш хизматлари (а), телехизматлар (б) участкалари 
Очиқ тизимларни тавсифловчи, кўрсатилган икки гурухни 
ажратиш нуқтаси – порт деб аталади. Порт орқали мантиқий каналлар бўйича 
ҳар хил жараѐларнинг алоқаси амалга оширилади.

Мантиқий канал
-бир портдан иккинчи портга хабар узатиладиган йўл. 
Мантиқий канал битта физик каналда, ѐки шундай каналлар кетма-кетлигида 
(узатиш каналлари) ѐтқизилади. Тармоқ сатхида ѐтқизилган мантиқий канал 
виртуал канал, канал сатхидаги эса – маълумотлар узатиш канали 
(ахборотлашган) деб аталади. 
Ҳар бир жараѐн ѐки битта, ѐки кўп портли бўлиши мумкин. 
Кўрилаѐтган моделда телекоммуникация тармоғидан ташқари хамма 
тизимларнинг тўртта қуйи сатхларини бирлаштирувчи, транспорт тармоғи 
аниқланган.
ОТЎБЭМ яратишда айрим сатхлар бажарадиган, регламентланган 
функциялар рўйхати максимал бўлиши ва халқаро стандартларга мос келиши 
кераклиги тахмин қилинган. Лекин, бундай стандартлар бугунги кунда фақат 
очиқ тизимнинг биринчи учта сатхларига тўлиқ хажмда ишлаб чиқилган. Бу 
қўйилган масалани оғирлиги билан тушунтирилади. 
Функцияларнинг қатъий регламентациялари йўқлигига қарамасдан, 
тизимий ѐндашув узатиш тизимлари архитектурасининг модели сатхларини 
ва ахборот тақсимланишини етарли даражада деталлаштириб, ҳарактерлашга 
имконият беради.