Ўзбeкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат Авиация Институти

Тушум – ЎХ = МФ – ДХ = Фойда
Бу ерда,
МФ- маржинал фойда
ЎХ- ўзгарувчан ҳаражатлар, яъни:
•
ижара ҳақи;
• доимий маошлар;
•
реклама ҳаражатлари;
•
коммунал хизмат ҳаражатлари;
• суғурта хизмат ҳаражатплари;
•
суғурта бадаллари;
•
солиқлар;
2
Маржинал- бу французча сўз бўлиб, "чегаравий" деган маънони англатади.

---

86
•
амортизация ажратмалари.
ДХ- доимий харажатлар, яъни:
•
хом ашё ва материаллар;
•
ишбай иш ҳақлари;
• техник хизмат кўрсатиш;
• мукофат сўммалари ва ҳоказолар.
Қуйидаги 11-жадвал маълумотлари ва 6-схемага асосланиб "зарарсизлик нуқтаси"
ни аниқлаймиз.
11 –жадвал
“Зарарсизлик нуқтаси" ни аниқлаш бўйича маълумотлар.
Т/р
Кўрсаткичлар
Минг сўм
1.
2
3
1.
Сотувдан тушум
150
2.
Ўзгарувчан ҳаражатлар
90
3.
Ялпи (маржинал) фойда (1қ-2қ)
60
4.
Доимий ҳаражатлар
36
5.
Соф фойда (Зқ-4қ)
24
Фараз қилайлиқ корхона йил давомида "А" русўмли маҳсулотдан 6 мингтасини
ишлаб чиқарган бўлсин. Унинг доимий ҳаражатлари 36 минг сўмни ташкил қилган
бўлсин. "А" маҳсулотнинг ҳар бир донаси чакана савдода 25 сўм бўлган бўлсин.
Шу маълумотларга таяниб 6-схемада "зарарсизлик нуқтаси" ни аниқлаш тартибини
кўриб чиқамиз. Схемада шу нарса кўриниб турибдики, корхона 90 минг сўмлик умумий
ҳаражат қилиб 3600 дона минимал миқдордаги "А" маҳсулотни ишлаб чиқарсагина,
зарасиз ишлай бошлайди ва бу минимал миқдордан ортиқ ишлаб чиқарилган ҳар бир дона
"А" маҳсулот корхона учун фойда бера бошлайди.
Маҳсулот ишлаб чиқариш (дона)
6-схема "Зарарсизлик нуқтаси" кўрсакичини аниқлаш графиги.
"Зарарсизлик нуқтаси" сўммаси бир йил учун қуйидаги формула ёрдамида
аниқаланади:
Сотув ҳажми(сўмда) х Доимий харажшглар(сўмда)
"
Зарарсизлик нуқтаси" (сўмда)---------------------------------------------------------------
=
Сотув хажми(сўмда) – Ўзгарувчан харажатлар(сўмда)
150
•
365400
= ---------- = --------
= 90минг сўм

---

87
150 – 90 60
таъсирида шаклланади. Қадриятлар бошкарувчиларнинг фаолиятига йўналтирилади.
Қандайдир кадриятларни устувор қўйиш иқтисодий нуқтаи назардан кам фойда
келтириши мумкин.