Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти мустақил иш фан: Молия

4.Davlatning byudjetdan tashqari jamg‘armalarining moliyaviy munosabatlari. Alohida mamlakatlarda Davlat byudjetidan tashqari Davlat jamg‘armalarining mavjudligi
494
Kengesi va mahalliy hokimiyat vakillik organining qarori qabul qilishda hosil bo‘ladigan ortiqcha mablag‘lar mazkur qaror qabul qilingan darajadagi byudjetga mablag‘larni qayta taqsimlash uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda olib qo‘yiladi.
Agar davlat byudjeti qabul qilinganidan keyin moliya yili davomida davlat byudjetidan olingan davlat byudjeti mablag‘larini ko‘paytirish (kamaytirish) to‘g‘risida qaror qabul qilinadigan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri moliya organlari tomonidan tegishli darajadagi byudjetlar hajmiga o‘zgarishlar kiritilishi mumkin. Xarajatlarni ko‘paytirish yoki qisqartirish byudjetlar o‘rtasida o‘zaro hisob-kitob qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. O‘z navbatida, byudjetlar o‘rtasida o‘zaro hisob-kitob o‘tkazish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi.
Soliqlar va davlat byudjeti to‘lovlari intizomini mustahkamlash yuzasidan ko‘rilgan chora-tadbirlar natijasida Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlarga tasdiqlangan ko‘rsatkichlardan tashqari tushgan qo‘shimcha daromadlar aylanma kassa mablag‘i me’yori tasdiqlanganidan kam bo‘lmagan miqdorda saqlanib qolgan taqdirda qabul qilingan byudjetdagidan tashqari xarajatlarga yo‘naltirilishi mumkin. Ushbu masalaga doir tegishli qarorlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va tegishli hokimlar tomonidan qabul qilinadi.
Davlat byudjeti ijrosini ta’minlashda davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini boshqarish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa moliya organlari davlat byudjeti va uning tuzilmasiga kiruvchi byudjetlarning qonun hujjatlarida belgilangan ko‘rsatkichlar doirasida bajarilishi uchun javobgardir. Shuning uchun ham davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini boshqarish O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.
Agar yil mobaynida davlat daromadlari ancha qisqargan va davlat byudjetining oldindan belgilangan taqchilligi qonun hujjatlarida belgilangan chegara miqdoridan oshadigan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi davlat byudjetining xarajatlarini alohida moddalar bo‘yicha qisqartirish to‘g‘risida qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga taklif kiritadi.
Turli darajadagi byudjetlarning daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi vaqtinchalik tafovutni to‘g‘rilash maqsadida moliya yili davomida ularga tegishli byudjetlardan davlat byudjeti ssudalari ajratilishi mumkin. Davlat byudjeti ssudalarini berishning eng kech muddati va tartibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Shuningdek, turli darajadagi byudjetlarning daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi vaqtinchalik farqni moliya yili davomida aylanma kassa mablag‘i me’yori hisobiga, uni moliya yili oxirigacha tasdiqlangan hajmga qadar tiklagan holda, davlat byudjeti mablag‘larining foydalanilmagan qoldiqlari hisobiga va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlatning qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlarini chiqarish hisobiga ham qoplash mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa moliya organlari davlat byudjeti ijrosining nazorat qilinishini amalga oshirish davomida:

• 
  turli darajadagi byudjetlar ijrosi yakunlarini ko‘rib chiqadi;
  
• 
  turli darajadagi byudjetlarga mablag‘lar tushumi to‘g‘risida soliq va bojxona organlaridan, davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlardan axborot oladi;
  
• 
  davlat byudjeti mablag‘larini oluvchilardan byudjetdan ajratiladigan mablag‘larning tushumi va sarfi to‘g‘risida
  

ma’lumotlar talab qilib, oladi;

• 
  qonun hujjatlariga muvofiq banklardan davlat byudjeti mablag‘lari harakati to‘g‘risida ma’lumotlar oladi;
  
• 
  davlat byudjeti mablag‘lari oluvchilarning moliya-xo‘jalik faoliyatini o‘z vakolatlari doirasida taftish qiladi va tekshiruvdan o‘tkazadi.
  

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yilning har choragida davlat byudjeti ijrosining O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi taqdim etadigan yakunlarini ko‘rib chiqadi.

Davlatning byudjetdan tashqari jamg‘armalari markaziy va mahalliy davlat boshqaruv organlari ixtiyoridagi qat’iy maqsadli xususiyatga ega bo‘lgan moliyaviy mablag‘lar yig‘indisidir. Ular alohida davlat moliya tizimining ajralmas bo‘g‘ini hisoblanadi. Bu jamg‘armalarni moliyaviy mablag‘larining shakllanishi, taqsimlanishi va resurslardan maqsadli foydalanishi bevosita moliyaviy me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan muvofiqlashtiriladi va tartibga solinadi.

Davlatning byudjetdan tashqari jamg‘armalari ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatiga ko‘ra, muayyan bir aholi qatlami yoki investitsion dastur ehtiyojlarini nazarda tutib, mamlakatda yaratilayotgan milliy daromadni qayta taqsimlash orqali tashkil etiladi. Davlat umumjamiyat ahamiyatiga molik bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy choratadbirlarni o‘z vaqtida va to‘liq amalga oshirish uchun jismoniy va yuridik shaxslarda shakllanayotgan moliyaviy resurslarning bir qismini byudjetdan tashqari jamg‘armalari ixtiyoriga moliyaning taqsimlash funksiyasi orqali jalb qiladi.
Tarixiy ma’lumotlarning darak berishicha, davlatning byudjetdan tashqari jamg‘armalarining dastlabki shakllari hozirgi davlatchilikning yagona markazlashgan fondi hisoblangan davlat byudjetidan avval maxsus jamg‘arma ko‘rinishida shakllangan. Ma’lumki, davlatning jamiyatni boshqarish sifatida faoliyat ko‘lami kengaygan sari uning xarajatlarga bo‘lgan talabi ham oshib boravergan. Ushbu xarajatlarni moliyalashtirish uchun davlat yoxud uning vakolatiga ega bo‘lgan muayyan organ moliyaviy mablag‘larni maxsus jamg‘armalarda markazlashtirgan va maqsadli obyektlarni moliyalashtirish uchun yo‘naltirgan. Shuni alohida qayd etish joizki, o‘sha paytlar markazlashgan Davlat fondlari davr taqozosiga muvofiq, vaqtinchalik xarakteriga ega bo‘lgan. Ya’ni davlat zarur chora-tadbirlarni amalga oshirib, moliyalashtirishni tugatgandan keyin ushbu jamg‘armalar

• 
  Respublika (Qoraqalpog‘iston), viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlarning moliya organlari shahar, tuman byudjetining hisobot davridagi ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni kimlarga taqdim etishi kerak?
  
• 
  Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahri moliya organlari tegishli byudjetlarning hisobot davridagi ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni kimlarga va qaysi organ belgilagan muddatlarda taqdim etmog‘i lozim?
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasi soliqlar, yig‘imlar, bojlar va boshqa majburiy to‘lovlarning davlat byudjetiga hisobot davridagi tushumlari to‘g‘risidagi hisobotni qanday muddatda va kimga taqdim etishlari shart?
  
• 
  Byudjetdan tashqari davlat maxsus jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar hisobot davrida davlat maqsadli jamg‘armalariga mablag‘lar tushumi va ulardan foydalanish to‘g‘risidagi hisobotlarni kimga va qanday organ belgilagan muddatlarda taqdim etishi lozim?
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi davlat byudjetining ijrosi to‘g‘risidagi hisobotni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga qachondan kechiktirmay taqdim etishi kerak?
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi davlat byudjetining ijrosi to‘g‘risidagi hisobotni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qaysi muddatgacha taqdim etishi mumkin?
  
• 
  Davlat byudjetining ijrosi to‘g‘risidagi hisobot kim (qanday organ) tomonidan ko‘rib chiqiladi va tasdiqlanadi?
  
• 
  Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlar kimlar tomonidan (qanday organ) ko‘rib chiqiladi va tasdiqlanadi?
  

Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesiga, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, shuningdek‚ tumanlar va shaharlar

Kengashlariga taqdim etadi.
Tegishli byudjetlarning ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni taqdim etish muddatlari tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, shuningdek‚ tumanlar va shaharlar Kengashlari tomonidan belgilanadi. Tegishli byudjetlarning ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlar tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, shuningdek‚ tumanlar va shaharlar Kengashlari qarorlari bilan tasdiqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tegishli hisobot davri uchun taqdim etilgan Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi hisobotni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining siyosiy partiyalar fraksiyalari, deputatlar guruhlari va qo‘mitalarida muhokama qilish asosida ko‘rib chiqadi.
Tegishli hisobot davri uchun Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi hisobot O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining siyosiy partiyalar fraksiyalari, deputatlar guruhlari va qo‘mitalarida ko‘rib chiqilgandan so‘ng O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining majlisida ko‘rib chiqiladi hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining qarori bilan tasdiqlanadi.
Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi yillik hisobot O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi tomonidan tasdiqlangandan so‘ng hisobot yili uchun Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi axborot O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy vebsaytiga joylashtiriladi.

• 
  Davlat byudjeti jarayoni tushunchasining ma’nosi nima?
  
• 
  Davlat byudjeti jarayonining mazmuni qanday omillar bilan belgilanadi va ularning eng muhimlari qaysilar?
  
• 
  Davlat byudjeti jarayoni davlat byudjeti faoliyatining qanday bosqichlarini qamrab oladi?
  
• 
  Davlat byudjeti jarayonining oldiga qanday muhim vazifalar qo‘yiladi?
  
• 
  Umumiy tarzda, davlat byudjeti jarayonining ishtirokchilari kimlar (qanday subyektlar) hisoblanadi?
  
• 
  Davlat byudjeti jarayonini tashkil etishda qanday prinsiplarga rioya qilinadi?
  
• 
  Davlat byudjeti so‘rovining tarkibini aytib bering.
  
• 
  Davlat byudjeti loyihasini tuzish jarayonida qanday masalalar yechiladi yoki ularga aniqlik kiritiladi?
  
• 
  Davlat byudjeti loyihasini tuzishda qanday maqsadlar kun tartibiga qo‘yiladi?
  
• 
  Davlat byudjeti loyihasini tuzishdan oldin O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi har yili O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan muddatlarda kelgusi moliya yiliga qanday organlarga davlat byudjeti so‘rovini yuborishi kerak?
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi byudjet loyihasini tayyorlashning qanday muddatlarini belgilaydi?
  
• 
  Kelgusi moliya yiliga mo‘ljallangan davlat byudjetining loyihasini kim tayyorlaydi va u qaysi muddatgacha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga taqdim etilishi kerak?
  
• 
  Kelgusi moliya yiliga mo‘ljallangan davlat davlat byudjeti loyihasi o‘z ichiga qanday ko‘rsatkichlarni oladi?
  
• 
  Byudjetnoma loyihasini kim ishlab chiqadi va unda nimalar aks ettiriladi?
  
• 
  Davlat byudjeti loyihasini tuzishda qanday holatlar hisobga olinadi?
  
• 
  Davlat byudjeti loyihasini ishlab chiqishda qanday metodlardan foydalaniladi?
  
• 
  Davlat byudjetining loyihasi muhokama qilish (ko‘rib chiqish) va tasdiqlash (qabul qilish) uchun qanday organga taqdim etiladi?
  
• 
  Davlat byudjeti kim tomonidan qabul qilinadi?
  
• 
  Davlat byudjetiga muvofiq Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahri byudjetlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlar tarkibiga kiruvchi tumanlar va shaharlar byudjetlari, shaharlar tarkibiga kiruvchi tumanlar byudjetlari va tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar byudjetlari qanday organlar tomonidan qabul qilinadi?
  
• 
  Davlat byudjeti qabul qilingandan so‘ng uning mablag‘lari byudjetdan mablag‘ oluvchilarga qanday tartibda va muddatlarda yetkazilishi kerak?
  
• 
  Byudjetni ijro etish qachondan boshlanadi?
  
• 
  Davlat byudjeti jarayonining bu bosqichi qanday vazifalarning bajarilishini qamrab oladi?
  
• 
  Byudjetni ijro etishning muhim vazifasi ikki-yoqlamalik xarakteriga egaligi qanday holatlarda namoyon bo‘ladi?
  
• 
  Davlat byudjetining ijrosini ta’minlashda qanday masalalarning hal etilishiga jiddiy e’tibor bermoq lozim?
  
• 
  Davlat byudjeti ijrosiga oid bevosita ishlar qanday organlar tomonidan amalga oshiriladi?
  
• 
  Davlat g‘aznachilik tizimi davlat byudjeti ijrosi bo‘yicha qanday vazifalarni amalga oshiradi?
  
• 
  Davlat byudjetining daromadlar bo‘yicha ijro etilishining mazmuni nimada?
  
• 
  Davlat byudjeti xarajatlarining ijrosi davomida sanksiyalashtirishning asosiy bosqichlarini aytib bering.
  
• 
  Tayinlash sertifikati nima?
  
• 
  Davlat byudjeti qabul qilinmagan davr ichida davlat xarajatlari qanday shartlarga rioya etilgan holda amalga oshirilishi mumkin?
  
• 
  Davlat byudjetining ijrosi davomida byudjetdan ajratiladigan mablag‘larga o‘zgartirishlar kiritish tartiblari qanday?
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa moliya organlari Davlat byudjeti ijrosining nazorat qilinishi davomida qanday ishlarni amalga oshiradilar?
  
• 
  Davlat byudjetining ijrosi to‘g‘risidagi hisobot o‘zida qanday ko‘rsatkich va xulosalarni ifoda etadi?
  
• 
  Respublika byudjetidan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti mablag‘larini oluvchilar byudjetdan ajratiladigan mablag‘lardan hisobot davrida foydalanganlik to‘g‘risidagi hisobotlarni qachon taqdim etishi kerak?
  
• 
  Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetidan hamda mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti mablag‘larini oluvchilar byudjetdan ajratiladigan mablag‘lardan hisobot davrida foydalanganlik to‘g‘risidagi hisobotlarni kimlarga taqdim etmoqlari lozim?