Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ирригация ва қишлоқ ХЎжалигини механизациялаш муҳандислари институти

Тезоқаришинимоделдаўрганиш


Ишнингмақсади – тезокар иншооти ишлаш принципларини ҳамда унда бўлаётган гидравлик жараёнларни тадқиқот қилиш методикасини ўрганишдан иборат.
Лаборатория мосламаси – махсус ойнадан ясалган новда қурилган тезоқар моделидан иборат (1.-расм).
Бажариш тартиби. 1. Ўқитувчи томонидан кичик гуруҳга (3…5 талаба) модел масштаби берилади (_l=20…60).
2. Сув беришдан олдин иншоотнинг ҳамма ўлчамлари кўриб чиқилади ва 2-жадвалга киритилади: В_м-иншоот кенглиги, м; Р_м-тезоқар тушиш баландлиги, м; L_м-тезоқар нови узунлиги, м; i=P_м/L_м-нов нишаблиги; d_м-сув энергиясини сўндириш ҳавзаси чуқурлиги, м; L_м-ҳавза узунлиги, м.
Тезоқар ва оқимнинг моделдаги ҳамда натурадаги параметрлари
1. - жадвал

Ўлчамлар

Нпм

Модел, м

Натура, м

3. Моделда олинган ўлчамлар масштабга _l кўпайтириш орқали иншоотнинг натурадаги (табиий) ўлчамлари аниқланади ва 2.2-жадвалга киритилади.

4. Пьезометр ёрдамида водослив олдидаги напорни h ўлчаймиз ва моделдаги сув сарфини аниқлаймиз.
, м³/с
5. Натурадаги сув сарфи аниқланади.

6. Оқимнинг қолган параметрларини тўғридан-тўғри ўлчаб оламиз ва жадвалга киритамиз, булар қуйидагилар: сувнинг иншоотга киришдаги чуқурлиги Н_м, сувнинг нов бошидаги h_кр ва охиридаги h_ох нов ичида маълум оралиқда 2 ёки 3 та створда сув чуқурлиги ўлчанади(h₁, h₂, h₃) оқимнинг рисбермадаги чуқурлиги Н_пм гидравлик сакрашдаги сиқилган h_см ва туташган оқим чуқурликлари _,ўлчов натижалари жадвалга киритилади.

1.-расм. Тезоқар модели. а) бўйлама кесим; б) план; 1-босимли бак; 2-тезокар нови; 3-сув энергиясини сўндирувчи ҳавза (қудуқ).

7. Оқимнинг табиий ўлчамлари моделда олинган ўлчамларни масштабга кўпайтириш орқали аниқланади ва жадвалга киритилади.

8. Мустақил иш доирасида талабалар сиқилган оқим ва туташган оқим чуқурликларини қуйидаги формулалар орқали (ёки улар асосида қурилган графиклар) ёрдамида текшириб кўришлари зарур.


q = 4h_c

9. Қуйидаги шарт текшириб кўрилади.

H_н+d

10. Иншоотнинг табиий ўлчамлари асосида, оқим параметрлари кўрсатилган, плани ва бўйлама кесими чизилади.

Хулоса – талаба пастки бьефда туташиш тури тўғрисида (кўмилган ёки кўмилмаган гидравлик сакраш) ўз мулохазаларини келтиради.
Лаборатория иши ўқитувчи олдида ҳимоя қилинади ва талабаларнинг рейтинги белгиланади.


2-АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ


Мавзу: Канал кўндаланг қирқимини тузиш Канал сув сарфи ва чуқурлиги ўртасидаги функционал боғланиш эгри чизиқни тузиш.


1.1. Лойиҳалаш учун дастлабки маълумотлар ва уларни таҳлил этиш


Каналларнинг сув сарфи - суғориш майдони қийматига кўра 1 - жадвалдан иншоотлар капиталлик синфи белгиланади.

Мелиоратив тизимдаги иншоотларнинг синфлари

1 - жадвал

Иншоотларга тегишли суғориш ёки зах қочириш майдони, минг га	Капитал синфи
>300	I
100...300	II
50...100	III
<50	IY

Изоҳ. Ўрта Осиё шароитларда 1м³/с сув сарфи 1 минг гектар суғориш майдонини сув билан таъминлайди деб қабул қилиш мумкин.

1.2. Барча берилган каналлар учун жадаллашган сув сарфидаги чуқурликларини аниқлаш ҳисоби

Буларни аниқлаш учун ҳар каналнинг иш характеристикаси, демак

Q_i = f (h_i) функционал боғланиш эгри чизиғи графиги тузилади.
Ҳисоб қуйдагича бажарилади:
1. Алоҳида бош канал, T-1 ва T-2 тақсимловчи каналлар учун жадаллашган сув сарфлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:


Катта канал учун Q_f = k_f ∙ Q_нор
Т-1 таксимловчи канал учун Q_f = k_f ∙ Q_нор