Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети агрокимё ватупроқшунослик кафедраси

13.Ўқув материаллари
1-мавзу. Ўзбекистон Республикасида ер ресурсларидан оқилона фойдаланиш ва тупроқни мухофазалаш, ер кодекси, ер кадастри, тупроқни бонитировкалаш, ер мониторинги ва фермер хўжаликларини ривожлантириш бўйича олиб борилаётган ишлар
Ўзбекистон табиий-иқлим шароитларининг – иқлим, рельеф, тупроқ пайдо қилувчи жинслар, гидрологик ҳолатлари мураккаблиги бу ерда тупроқларнинг хилма-хил бўлишини ва қишлоқ хўжалигида фойдаланган ерларнинг ўзига хос хусусиятларини белгилайди.


Ўзбекистонда тарқалган асосий тупроқ типлари ва типчлари

Тупроқлар	Майдони, минг.га	% ҳисобида
А. Тоғ ва тоғолди тупроқлари
1. Баланд тоғларнинг оч тусли қўнғир тупроқлари	540	1,2
2. Ўрта тоғларнинг жигарранг ва қўнғир тупроқлари	1160	3,7
3. Тўқ тусли бўз тупроқлар	1050	2,7
4. Типик бўз тупроқлар	3050	6,8
5. Оч тусли бўз тупроқлар	2590	5,8
6. Ўтлоқи – бўз ва бўз-ўтлоқи	780	1,8
7. Бўз тупроқлар минтақасининг ўтлоқи тупроқлари	670	1,5
8. Бўз тупроқлар минтақасининг ботқоқ-ўтлоқи тупроқлари	70	0,2
Жами	10410	23,4
Б. Чўл зонасининг тупроқлари
9. Сур- қўнғир тусли тупроқлари	11025	24,8
10. қумли чўл тупроқлар	1370	3,1
11. Тақирли тупроқлар ва тақирлар	1780	4,1
12. Ўтлоқи-тақирли ва тақирли- ўтлоқи тупроқлар	460	1,0
13. Чўл зонасининг ўтлоқи тупроқлари	1790	4,1
14. Чўл зонасининг ботқоқ-ўтлоқи тупроқлари	50	0,1
15. Шўрхоклар	1270	2,9
16. Қумлар	12100	27,2
Бошқа ерлар (тоғ қоялари, сув юзаси)	4150	9,3
Жами (чўл зонаси бўйича)	33995	76,6
Республика бўйича жами	44405	100,0

Жадвалдан кўриниб турибдики, тупроқларнинг тўртдан уч қисмини (76,6%) чўл зонасида тарқалган, улар асосан сур-қўнғир тусли, чўл қумли тупроқлар ва қумлар (31,3 %). Тоғ ва тоғ олди зоналар тупроқлари 23,4 %ни ташкил қилиб, у ерда бўз тупроқлар (15 %), гидроморф тупроқлар, жигарранг, оч-тусли қўнғир баланд тоғ тупроқлар тарқалган.
Тошкент вилоятида асосан тип бўз тупроқ, тўқ тусли бўз туп-роқ, ботқоқ-ўтлоқи, ўтлоқи ботқоқ, бўз-ўтлоқи, ўтлоқи-бўз, жигарранг тупроқлар учрайди.
Тупроқларнинг қишлоқ хўжалигида фойдаланиши, уларнинг жойлашган ҳудудига, рельефига, гидролик шароитига ва бошқаларга боғлиқдир.
Ўзбекистоннинг ерларидан 2000 йил 1 январь ҳисобида қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар 25789,8 минггани, яъни республика ер фондини 58,1 % ташкил этади.