3-мавзу: Агрокимёвий лабораторияларда қўлланиладиган асбоб анжомлар ва уларнинг ишлаш жараёни. Миқдорий тахлилнинг асбоблар ишлатишига асосланган усуллари Колориметрик усул. Колориметрия (латинча “ранг ўзгариши” деган маънони англатади) аналитик кимёдаги миқдорий тахлил усули бўлиб, бўялган эритмадаги модда концентрациясини аниқлашга асосланган.
Эритмалар билан ишлайдиганлар учун эриган моддалар концентрациясини тез аниқлашни билиш муҳим аҳамиятга эга. Агар ўрганилаётган модда бўялган бўлса, масалани ҳал этиш осонлашади: эритмадаги модданинг миқдори қанча кўп бўлса, эритманинг ранги шунча тўқ бўлади. Бунинг учун ўрганилаётган эритманинг ранги ўша модданинг концентрацияси маълум бўлган эритмасининг, яъни- эталон эритманинг ранги билан солиштирилади. Эталон эритмалардан фойдаланилиб, текширилаётган эритмага мос рангли эталон эритма танлаб олинади, бинобарин, шу рангга тўғри келган эталон эритманинг концентрацияси текширилаётган модданинг эритмадаги концентрациясини ифодалайди.
Текширилаётган ва эталон эритмалар коцентрацияларини таққослаш учун улар бир хил қалинликдаги идишларга қуйилади. Оддий – визуаль колориметр (эритмалар рангини таққословчи асбоб) худди шундай тузилган. Фотоэлектрик колориметрлар ёрдамида эса концентрация эритмага ютилган ёруғлик миқдорини ўлчаш йўли билан аниқланади. Ёруғликнинг эритмага ютилиш даражаси ёки унинг оптик зичлиги эритмадаги модда концентрациясига тўғри пропорционалдир.
Колориметрик тахлил текширилаётган эритмаларнинг (ранг ўзгариши ёки рангли махсулотлар ҳосил бўлишига олиб келадиган реакциялар натижасида ҳосил бўладиган эритмаларнинг) рангини аниқланадиган модданинг аниқ концентрациясига эга бўлган намуна эритманинг рангига солиштириб кўришга асосланган. Рангли эритмадан ўтказилганда ёруғлик оқимининг камайиб бориши модданинг оптик хоссаларига ҳамда концентрациясига, шунингдек рангли қатламнинг қалинлигига боғлиқ бўлади. Эритмадан ўтаётган ёруғлик оқими (I1) равшанлигининг суниб бораётган ёруғлик оқими (I0) равшанлигига нисбати ёруғлик ўтказувчанлик деб аталади ва Т билан белгиланади:
I1 Т = ----------
I0 Ёруғлик ўтказувчанликка тескари бўлган қийматнинг логорифми оптик зичлик (ёруғлик ютувчанлик ёки экстинкция) деб аталади ва Е билан белгиланади. E=lg I = lg I0 T I1 Бугер-Ламберт - Беер қонунига мувофиқ эритманинг оптик зичлиги модданинг хоссаларига боғлиқ бўлган ютиш коэффициенти рангли эритманинг концентрацияси ва қалинлигининг кўпайтмасига тўғри пропорционалдир:
E=elg I0= e .C . d
I1 бунда Е- бир моляр концентрацияли рангли эритма бир сантиметри қалинлигининг оптик зичлиги ёки бошқача айтганда, ютилишнинг моляр концентрацияси деб аталади.
Агар айни бир модданинг иккита рангли эритмаси бир хил оптик зичликка эга бўлса, бундай ҳолда бу эритмалар концентрацияларининг рангли қатлам қалинлигига кўпайтмаси бир-бирига тенг, агар Е1=E2 бўлса, у холда Е1.С.d1=E2C2d2 ёки С1. d2 бўлади.
Бу оптик зичлиги бир хил бўлган иккита эритма қатламларини аниқлашга асосланиб,эритмалардан бирининг концентрацияси маълум бўлганда иккинчисининг концентрациясини топишга имкон беради:
С1.d1 С=----------
d2