Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети агрокимё ватупроқшунослик кафедраси

Қуруқ қолдиқни аниқлаш. Тупроқ таркибидаги сувда эрийдиган минерал ва органик бирикмаларнинг умумий миқдори қуруқ қолдиқ дейилади. Қуруқ қолдиқ натижаси асосида тупроқнинг умумий шўрланиш даражаси аниқланади ва сувли сўрим анализи натижаси текширилади. Қуруқ қолдиқ сувли сўримнинг бир қисмида чинни идиш (пиёлачада)да буғлатиш йўли билан аниқланади.
Ишлаш тартиби: Сувли сўримдан 20-25 мл олиб, қуритилган ва оғирлиги маълум бўлган чинни пиёлачага солинади.Сўнгра пиёлача сувли буғлатгич устида суви тамоман қуриганча қиздирилади.Пиёлача қуруқ қолдиқ билан термостатда 105 даража иссиқда қуритилади ва эксикаторда совутилади.
Қуруқ қолдиқли пиёлачанинг оғирлиги аналитик тарозида аниқлангандан кейин, қуруқ қолдиқнинг фоиз миқдори қуйидаги формула бўйича ҳисобланади.
Хқ(а-в)*Е*100*К
Н*М
Х-қуруқ қолдиқнинг фоиз миқдори,
А-қуруқ қолдиқли пиёлачанинг оғирлиги (г ҳисобида)
В-пиёлачанинг оғирлиги (г ҳисобида),
Е-сўримнинг умумий ҳажми (мл ҳисобида),
К- мутлақо қуруқ тупроққа айлантириш гигроскопик намлик коэффициенти.1,02
М-буғлатиш учун олинган сувли сўримнинг ҳажми (мл ҳисобида)
Н-тупроқ оғирлиги (г ҳисобида)
Ишқорийликни аниқлаш. Марказий Осиёнинг текислик қисмидаги ва суғориладиган ерлардаги тупроқларнинг деярли ҳаммаси ишқорли тупроқлардир.Тупроқнинг ишқорийлик ҳоссаси асосан карбонатлар (масалан, Na₂CO₃) ва бикарбонатлар (масалан, NaHCO₃) таъсирида вужудга келади. Бундан ташқари, тупроқ реакциясининг ишқорий бўлишига сингдирувчи комплексидаги натрий ҳам сабаб бўлади. Шунинг учун тупроқнинг ишқорийлиги ҳар хил бўлади.
Нормал карбонатлар таъсиридаги ишқорийликни аниқлаш. Бу хилдаги ишқорийликни аниқлаш учун олинган сўримга бир-икки томчи фенолфталеин томизиб, сульфат кислота билан титрланади ва сарф этилган кислота миқдорига қараб тупроқдаги нормал карбонатлар таъсирида вужудга келган ишқорийлик даражаси аниқланади.
Ишлаш тартиби. Иккита кимёвий стаканча олиб, ҳар бирига 25 мл дан сўрим солинади. Стаканчанинг бирига 1-2 томчи фенолфталеин томизилади. Сўримда нормал карбонатлар бўлса, эритманинг ранги қизғиш-пушти тусга киради. Сўнгра ранги бутунлай йўқолгунча эритма 1/100 нормал сульфат кислота билан титрланади (титрлаш иккинчи стаканчадаги сўрим ранги билан солиштириб олиб борилади).
Натижа қуйидагича ҳисобланади.
Х=а*2*N*Е*100*К
М*Н
Х- нормал карбонатлар таъсиридаги ишқорийлик (% ҳисобида)
А- титрлашга кетган 1/100 нормал сульфат кислота (мл ҳисобида)
2- титрлаш вақтида карбонатлар бикарбонатга ўтиши билан пушти ранг йўқола бошлайди, шунинг учун сарф бўлган сульфат кислота иккига кўпайтирилади.
N- 1 мл 1/100 нормал сульфат кислота тўғри келган СО₃ –(0,0003)
Е- сўримнинг умумий ҳажми (мл ҳисобида),
К- мутлақо қуруқ тупроққа айлантириш гигроскопик намлик коэффициенти.1,02
М –титрлашга олинган сўрим ҳажми (мл ҳисобида)
Н- тупроқ оғирлиги (г ҳисобида)