Збекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат аграр университети

(К.Гинзбург, Г.Шчеглова ва Е.Вульфиус усулида)


Таҳлилнинг моҳияти. Азот, фосфор ва калий миқдори ўсимлик тортимини кучли сульфат кислотада (хлор кислота-НСlO₄ иштирокида) тезкор куйдириш асосида аниқланади. Хлор кислота ҳам ўсимликдаги органик моддаларнинг парчаланишида фаол қатнашади:
H₂SO₄ → SO₃ + H₂O;
2 SO₃ → 2SO₂ + O₂;
4 НСlO₄ → 2Cl₂ + 7 O₂ + 2H₂O;
2 НСlO₄ → Cl₂ + 3 O₂ + H₂O₂.

Ишнинг бориши. 0,2 г майдаланган ўсимлик тортими 50-60 мл сиғимли конуссимон колбага жойланади (пахта хом ашёсидан 1,5 г олинади). Устига 5 мл (пахта хом ашёсига 15 мл) концентрланган сульфат кислота қуйилади, чайқатилади, оғзи зўлдирсимон совутгич ёки воронкача билан ёпилади ва 12-14 соат қолдирилади.

Бир пайтнинг ўзида реактивнинг тозалигини текшириш учун тоза колбага 5-15 мл атрофида концентрланган сульфат кислота олиб, юқоридаги тартибда иш кўрилади (назорат таҳлил).
Сўнгра аралашмалар кучсиз оловда сульфат кислотанинг оқ буғлари пайдо бўлгунча қиздирилади. Колбалар оловдан олиб совутилади, воронкани кўтариб, 5-6 томчи хлор кислота томизилади, кучли оловда 5-7 дақиқа қайнатилади. Эритма рангсизланмаса, яна 1-2 томчи хлор кислота томизилади ва қайнатиш давом эттирилади.
Аралашманинг тўла рангсизланиши учун 7-8 томчи хлор кислота кифоя. Рангсизланган аралашма яна 15 дақиқа давомида паст оловда қайнатилади. Колбалар совутилади ва устига кам миқдорда дистилланган сув қуйилади ва 100 мл сиғимли (пахта хом ашёси 250 мл cиғимли) ўлчов колбасига ўтказилади. Эритмадан 10 мл олиб, ҳажми 100 мл га етказилади ва у «А» эритма деб юритилади.
«А» эритмадан 25 мл олиб, 100 мл сиғимли ўлчов колбасига ўтказилади, ўлчов чизиғигача дистилланган сув қуйилади («Б» эритма) ва ундан фосфор ҳамда калийни аниқлашда фойдаланилади.