Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Совуққа чидамлилик
– сувга тўйинган материалнинг бир неча 
музлаш ва эриш жараёнида мустаҳкамлиги камаймаслиги хусусиятидир.
Совуққа чидамлилик биноларнинг ташқи деворлари ва музлаткич 
қурилмаларида қўлланувчи иссиқлик изоляция материаллари учун муҳим. 
Совуқда музга айланган сув ҳажми тахминан 9 % га ортади. Капиляр- ғовак 
тузилишга эга материалларда бу ҳолат кўпинча материал мустаҳкамлиги 
чегарасидан чиқувчи кучланиш ҳосил қилади, унинг оқибатида материал 
емирилиши мумкин. Бу ҳолат юзага келмаслиги учун, ғоваклардаги 
музлаётган сув бемалол кенгайиш имконятига эга бўлиши керак. Совуққа 
чидамлилик сабабларини ўрганиш шуни кўрсатадики, капилляр – ғовак 
материал таркибидаги сувнинг ҳаммаси ҳам 0
0
С да тезда музга айланмайди. 
Ғоваклардаги сувлар секин-аста музлайди, айниқса майда ғоваклардаги сув 

---

37 
йирик ғоваклардагидан секинроқ музлайди. Майда ғоваклар ва ингичга 
капиллярдаги сув -1
0
С дан жуда пастгача бўлган турли манфий ҳароратларда 
музга айланиши мумкин. Н.А. Цытовичнинг маълумотларига кўра, жуда 
ингичга капиллярлардаги сувнинг бир қисми -190
0
С ҳароратда ҳам 
музламайди. 
Ғоваклардаги сувнинг секин-аста ва қисман музлашида, унинг суюқ 
ҳолатда қолаётган қисми, бир ғовакдан бошқасига, “захира” ғовакларга сиқиб 
чиқарилади. Агарда материал бундай ғовакларнинг етарлича миқдорига эга 
ва улар материалнинг бутун массаси бўйича бўлса, у ҳолда ғоваклардаги 
сувнинг кенгайишидан емирилувчи самара юзага келмайди. “Хавфли” ва 
“захира” ғоваклар ўртасидаги аниқ муносабатга эга материаллар бошқаларга 
қараганда, совуққа чидамли ҳисобланади. 
Иссиқлик ўтказувчанлик.
Барча иссиқлик изоляция материаллар 
юқори ғовакк оқибатида иссиқлик изоляция материалларнинг муҳим сифат 
кўрсаткичи ҳисобланган иссиқлик ўтказувчанликнинг кичик коэффициентига 
эгадирлар. У мураккаб ўлчамга эгадир, уни стационар иссиқлик оқими учун 
Фурье қонуни тенгламасидан ҳисоблаш мумкин. 
Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 

ни Фурье қонунидан келиб 
чиқувчи қуйидаги формула бўйича аниқланади: 



t
F
Q


, 
бу ерда
Q- иссиқлик миқдори, ккал; 
F- да иссиқлик оқими йўналишига перпендикуляр кесим 
майдони, м
2
; 

- иссиқлик оқими ўтиш вақти, соатда; 
t

- ҳароратлар фарқи, 
0
С ; 

- материал қалинлиги, м. 
Бу формулани F =1 м
2
, 
1


соат, 


t
1
0
С, 
1


м деб қабул қилсак, у 
ҳолда 1 м қалинликдаги 1м
2
юзали материал орасидан 1 соатда ўтувчи 
иссиқлик миқдори сифатида (ккал да) иссиқлик ўтказувчанлик 
коэффициенти қийматини оламиз, бунда материалнинг ҳароратлар фарқи 


t
1
0
С га тенг. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти ўлчамини ккал/м• 
соат•град бирлигида ифодалаш қабул қилинган. 

---

38 
Иссиқлик ўтказувчанлик СИ тизимида вт/м•град бирлигига эга: 
1вт/м•град=0,86 ккал/м•соат•град; 
1 ккал/м•соат•град=1,163 вт/м•град. 
МКГСС 
тизимидан 
СИ 
тизимига 
иссиқлик 
ўтказувчанлик 
коэффициентини ўтказиш учун катталикни 1,163 га кўпайтириш керак. 
Масалан, минерал пахтанинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 0,04 
ккал/м•соат•град га тенг, СИ тизимида 0,04х1,163=0,04652 вт/м•град. 
СИ тизимига ўтиш маълум қийинчиликлар билан боғлиқ бўлганлиги 
сабабли, айрим ҳолларда иккала тизимни МКГСС ва СИ ни қўллаш мумкин.