Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

8 - жадвал.
* Ю лдуз * тикувчилик ишлаб чиқариш бирлашма
сининг 1998 йил I кварталидаги баланс фойдасининг
бажарилиши тўгрисида маълум от (минг сўм ҳисобида)
Кўрсаткичлар
Режа
буйича
Ҳакиқат
да
Фарқи
минг
сўм
£оиз
цисобида
1. Товар маҳсулотни со­
тишдан тушган фойда
986
1204
+ 2 1 8
22,1
2. Бошка юмуш ва хиз-
матлардан кўрилган фойда
75
63
-12
X
3. Сотишдан ташқари'на-
тижалардан тушган
а) фойда
б) зарар
35
24
-11
X
4. Баланс фойдаси
(1к+2к+3к)
1096
. 1291
+ 195
17,7
5; Оборот солиги ставкасининг ўзгариш и 
/ таш қи 
о м и л /.
6. 
М аҳсулот 
ассортимента 
ва 
структурасининг 
ўзгариши / ички омил).
Қуйидаги 
9-жадвалдан 
маълум 
бўлдики, 
товар 
маҳсулот сотишдан келган фойда реж ага нисбатан 218
127

---

минг сўмга (1204-986) ошириб бажариган. Бунда юқорида 
санаб ўтилгаи омилларнинг улуши қуйидагича бўлган:
1. Сотиш ҳаж мининг ўзгариши а) 10500 х 100 - Ю2 9 %
10200
б )
986 
X 
2,9 = + 28,6 
минг сўм
100
Д емак, сотилган маҳсулот реж асининг 2,9 фоизга 
ортиги билан баж арилиш и фирмага 28,6 минг сўм фойда 
келтирган.
2. И ш лаб чиқариш таннархининг (8 2 1 0 -8 1 5 3 / 57 
минг сўмга кўпайчиш и фирма фойдасини шунча суммага 
камайишига олиб келди.
3. И ш лаб чиқариш дан таш қари ҳараж атларнинг 21 
минг сўмга кўпайиш и (216-195) ҳам фойдани шу суммага 
камайтирди.
4. У лгурж и баҳоларнинг ўзгариш и, бу омилнинг 
таъсири
(11740-208) - (11500 - 150) = +182 минг сўмни таш ­
кил қилди, яъни. улгурж и баҳоларнинг ўзгариш и н атиж а­
сида фирма 182 минг сўм фойда кўрди.
5. Оборот солиғ-и ставкаси ўзгармади (1902 - 1902) = 0.
6. 
М аҳсулот 
ассортимента 
ва 
структурасининг 
ўзгариши. Бу омилнинг таъсирини баланс усули ёрдамида 
ҳисоблаймиз. Бунда фойда бўйича аниқланган умумий 
фарқдан олдин ҳисобланган барча омилларнинг таъсири 
айирилади, яъни:
(218 - (28,6 - 57 - 21 + 182)) = + 85,4 минг сўм.
Бу усулни шу вақтда қўллаш мумкинки, қачонки 
олдинги омилларнинг таъсири тўғри ҳисобланган бўлса, 
акс ҳолда маҳсулот ассортимента ва структурасининг 
ўзгариш и 
аниқ 
суммани 
бермайди. 
Д емак, 
фирма 
маҳсулот ассортиментини ўзгартириш ҳисобига 85,4 минг 
сўмлик 
фойда 
олган. 
Ш ундай 
қилиб, 
юқорида 
ҳисобланган олти омилнинг таъсири 218 минг сўмни (+ 
28,6 - 57 -21 + 182 + 85,4) таш кил этди.
Ҳ ақиқатдан ҳам, бозор иқтисодиёти эркин рақобат 
кураш даврида фирма янги маҳсулот ишлаб чиқариш ни,
128

---

маҳсулот ассортиментным турли-туман қилиш ни йўлга 
қўймас экан бозордан ўз ўрнини топиши мушкулдир. 
Тўгри, янги м аҳсулот яратиш ўзига хос ҳараж атларни, 
ресурсларни талаб қилади, натиж ада маҳсулотнинг тан- 
нархи юқори бўлади, аммо истеъмолчини товарнинг тан- 
нархи эмас, балки унинг сифати, истеъмол хусусиятлари, 
дизайни биринчи навбатда ўзига ж алб қилади. М аркетинг 
фаолиятида бозор конъю нктурасини тадқиқ қилиш нинг 
иккинчи босқичи бу конъю нктурани истиқболлаш дир.