Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё технология институти

Калийли рудаларни қайта ишлаш усуллари

Калийли хом ашёларни кимёвий усуллар билан қайта ишлаш мураккаб ва ҳар-хил минералогик ҳусусияти ва калий тузлари хом ашёсининг кимёвий таркибига боғлиқ бўлиб, бу ишлаб чиқариш корхоналарида сезиларли ўзгариш бўлиб, кўп ҳолларда бу технологик жараёндан бурилишга ва жиддий издан чиқишига олиб келади. Шунга қарамай, ишлаб чиқаришда калийли хом ашёларни эрувчанлик усули билан қайта ишлашда технологик жараённинг давомийлигига ва улар қурилмаларни расмийлаштиришга таъсир қилади.

6. Калийли рудаларнинг ҳарактеристикаси

Сильвинит рудаларидан калий хлорни ажратиб олишда бизга маълум бойитиш усулларидан энг асосийси флотация усули бўлиб, ҳозирда бутун дунё бўйича рудаларни бойитишда шу усулдан фойдаланилади (ингилиз тилидан олинган бўлиб, flotation- қалқиб чиқиш деган маънони билдиради).
Флотация жараёнинг ташқи кўрсаткичлари бўйича аниқланганда шу намоён бўлдики, ажратиш вақтида бир минерал юзага қалқиб чиқади, бошқаси эса чўкмага тушиб пулпада қолади. Ваҳоланки бундан кўринадики бу флотация жараёнининг ташқи кўриниши бўлиб, бу асосий мақсадни кўрсатмайди. Бундан ташқари шундай флотация жараёнлари борки, унда зарраларнинг қалқиб чиқиш ва чўкиши содир бўлмайди. Бунга қарамай оддий флотацияланиш жараёнидек боради.
Шунинг учун улар флотацияланиш жараёнига тўғри келади. Ҳар қандай шароитда ҳам юза фазаларининг ажралиши содир бўлиб, “флотация”
тушунчасини аниқлаб олиш лозим. Флотация- бойитиш усули бўлиб, суюқ муҳитда майдаланган руда зарраларининг ажралиш даврида фазалар ажралиши чегарасига келишидир.
Флотация уч асосий турга бўлинади: плёнкали, ёғли ва кўпикли. Плёнкали флотацияда минералларнинг ажралиши сув-ҳаво фазаларининг текис сиртида содир бўлади. Бунда ажратиш учун майдаланган руда сув сиртига баландликдан сепилади [4.13].
Намланмаган зарралар сув сиртига қолади, намланган зарралар эса сув фазасига чўкади. Бу усул самарадорлиги паст бўлганлиги сабабли кенг қўлланилмайди. Аммо плёнкали флотациялаш флотогравитацияли усули билан йирик заррали калий хлорни ажартиб олишда қўлланилади.
Ёғли флотация усулида минерал зарраларини танлаб суюқ ёғ билан сувда намлаш жарёни боради. Бунда ёғли қобиқда зарралар йиғилиб, пулпа сиртига қалқиб чиқишига асосланган. Натижада ёғ томчиларининг озгина кўтариш кучига қараб оз миқдорда зарра олиб чиқади, аммо жуда кўп миқдорда ёғ сарф бўлади [5]. Шунинг учун ёғли флотация усули ишлаб чиқариш аҳмиятига эга бўлмай, ҳозирда қўлланилмайди.
Кўпикли флотацияда пулпа газ билан тўйиниб қолади. Флотацияланадиган (гидрофоб) зарралар кўпик сиртига ёпишиб, пулпа сиртига қалқиб чиқади ва минералланган кўпик ҳосил қилади. Пулпа газ билан тўйинган усулига қараб, кўпикли флотация қуйидаги турларга бўлинади: оддий кўпикли флотация, вакуум флотация, кимёвий флотация, қайнайдиган флотация ва бошқалар [6].
Оддий кўпикли флотацияда газ сифатида хаводан фойдаланилади, пулпадаги сиқилган газнимахсус механик аэроторлар ёки газпуфлагич ёрдамида ҳаво берилади. Вакуумли флотация усулида пулпани аэрациялаш (Генри қонунига асосан) эритмадан хавони ажратиб олиш ҳисобига амалга оширилади. Флотация жараёнида ҳосил бўладиган кимёвий ёки газли пуфаклар кимёвий таъсирлашиши натижасида содир бўлади. Мисол учун таркибида кальций ёки магнизит бўлган рудага сулфат кислота ёки шўр туз
қўшилади. Натижада ажралиб чиқадиган корбанат ангидритли пуфак устига намланмаган минерал ёпишади [7].
Қайнаш жараёни билан борадиган флотацияда пуфаклар буғ ҳисобига ёки эриган газ ҳисобига ҳосил бўлади. Бу жараён билан графит рудалари бойитилади. Флотация амалгациялашда, эмульсиялаш жараёнларида ҳам содир бўлади.

7.