Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ

Сиртқи бўлим
Менежмент			таълим йўналиши
МС-61			гуруҳ талабаси
2019-2020 ўқув йилининг	3	семестрида

“______________________Фалсафа__________________” фанидан

Собиров Нодир

(талабанинг Ф.И.Ш)

таянч ибораларга асосланган ҳолда ёзган

(оралиқ назорат, якуний назорат)

тегишлигини тагига чизиб қўйинг
ЁЗМА ИШИ
Ёзма иш ўтказилган сана _______________

Шифр:_______________

Ёзма иш натижаси _____________________
КОМИССИЯ ТАРКИБИ:
Раис: ________________________________________

^{(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)}

Аъзолари:_________________________________________

^{(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)}

_________________________________________

^{(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)}

_________________________________________

^{(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)}

Тошкент – 2020 й.

Шифр:_______________

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

«IQTISODIYOT» KAFEDRASI

IQTISODIYOT NAZARIYASI FANIDAN

YOZMA ISH VARIANTI-10

1. 
   “Milliy iqtisodiyot” tushunchasining mazmuni.
   
2. 
   Yalpi talab va uning hajmiga ta’sir etuvchi omillar.
   
3. 
   Iste’mol va jamg‘armaning iqtisodiy mazmuni.
   
4. 
   Xufyona iqtisodiyot va uning shakllari.
   

Kafedra mudiri: Asatullayev X.S.

“Milliy iqtisodiyot” tushunchasining mazmuni.
Iqtisodiyot nazariyasi fani ijtimoiy fan bo‘lib, falsafa, sotsiologiya, psixologiya, huquq, siyosatShunoslik, tarix kabi ijtimoiy fanlar bilan ham chambarchas bog‘liqdir, ulardan uslubiy va ilmiy ozuqa oladi va ularga ham manba bo‘lib xizmat qiladi. Lekin ularning hech biri iqtisodiyot nazariyasi fanining o‘rnini bosa olmaydi, bu fanning o‘z vazifasi va predmeti bor.

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmetini aniqlashni turli nazariy qarashlarni o‘rganib, sintez qilishdan boshlash maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti nima? Bu fan asosan nimani tadqiq qilib, odamlarga nimani o‘rgatadi, degan savolning echimi juda murakkab bo‘lib, bu haqda o‘tmishda ham, hozir ham turli olimlar har xil fikrlar bildirib kelmoqdalar.

Masalan, Aristotel bu fanni uy xo‘jaligini boshqarish qonunlari to‘g‘risidagi fan deb qaragan bo‘lsa, merkantilistlar, fiziokratlar va ingliz klassik iqtisodiy maktabi vakillari unga boylik to‘g‘risidagi, uning manbalari va ko‘paytirish yo‘llari, boylikni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish to‘g‘risidagi fan deb qaradilar. Keyingi paytda mazkur fanni xalq xo‘jaligi, ijtimoiy xo‘jalik to‘g‘risidagi fan deb ham hisoblamoqdalar. Ayrimlar iqtisodiyot nazariyasi fanini moddiy hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va ayirboshlashni boshqarish qonunlari to‘g‘risidagi fan deb ko‘rsatadilar. A.Marshall esa iqtisodiyot nazariyasi (siyosiy iqtisod) fanining predmeti insoniyat, jamiyatning me’yoridagi hayotiy faoliyatini tadqiq qilishdan iborat, deb yozadi.

Yalpi talab va uning hajmiga ta’sir etuvchi omillar

Yalpi talab- bu barcha iste’molchilar, ya’ni aholi, korxonalar va davlat va davlat narxlarining o’rtacha darajasida sotib olishi mumkin bo’lgan turli tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmini, yoki milliy iqtidodiyotdagi real pul daromadlari hajmini bildiradi. Boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda, narx darajasi qancha past bo’lsa, iste’molchilar (mamlakat ichidagi hamda chet eldagi) milliy ishlab chiqarish real hajmining shuncha kata qismini va aksincha, narx darajasini qancha yuqori bo’lsa, shuncha kam qismini sotib oladi. Shunday qilib, narx darajasining oshishi, boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda yalpi talab hajmining kamayishiga sabab bo’ladi. Aksincha, narx darajasining pasayishi yapli talabning oshishiga olib keladi.Yalpi talbga narxdan tashqari ta’sir qiluvchi omillarning o’zgarishi ham miliy ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga olib keladi.

Iste’mol va jamg‘armaning iqtisodiy mazmuni.

Milliy iqtisodiyotda yangidan vujudga keltirilgan qiymat, ya'ni milliy daromad iste'mol va iqtisodiy jamg'arish maqsadlarida ishlatiladi. Iste'mol keng ma'noda jamiyat iqtisodiy ehtiyojlarini qondirish jarayonida ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlardan foydalanishni, uni iste'mol qilib tugatishni bildiradi. Bunda unumli va shaxsiy iste'mol farqlanadi.

Unumli iste'mol bevosta ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bo'lib, ishlab chiqarish vositalari va inson ishchi kuchining iste'mol qilinishini, ya'ni ulardan foydalanish jarayonini anglatadi.

Shaxsiy iste'mol ishlab chiqarish sohasidan tashqarida ruy berib, bunda iste'mol buyumlaridan bevosita foydalaniladi yoki ular to'liq iste'mol qilinadi.

Iste'mol jarayonida turli xil moddiy va ma'naviy ne'matlardan foydalaniladi, Iste'mol qilinadigan ne'mat turiga bog'liq ravishda moddiy ne'matlarni va xizmatlarni iste'mol qilish ajratiladi.

Individual yoki jamoa bo'lib iste'mol qilish farkdanadi. Alohida oila yoki jamiyat a'zolarining ixtiyorida bo'lgan moddiy ne'matlarni iste'mol qilish individual iste'molga kiradi, jamiyat a'zolarining guruhlari moddiy ne'mat va xizmatlardan foydalanishi jamoa bo'lib iste'mol qilishga kiradi.

Iste'mol fondi mablag'laridan butun iqtisodiyot doirasida band bo'lgan xodimlarning moddiy va madaniy ehtiyojlarini, shu jumladan boshqarish va mudofaa ehtiyojlarini qondirish uchun foqdalaniladi. U butun aholiniig shaxsiy iste'molini, aholiga ijtimoiy xizmat qiladigan muassasalardagi, shuningdek, milliy muassasalar va boshqarishdagi moddiy sarflarni o'z ichiga oladi.

Xufyona iqtisodiyot va uning shakllari.
Ma'lumki, tadbirkorlik faoliyatining vazifasi nafaqat foyda olishga, balki uni qaysi maqsadlarda ishlatish va samarali sarflash yo'llarini topishga qaratiladi, ya'ni u iste'mol-taqsimotchi nuqtai-nazaridan emas, balki yuqori raqobatbardoshlilikni saqlab turish, xo'jalikni takomillashtirish, kengaytirish va shu kabilarni amalga oshirishga asoslanadi.

Uchinchidan, xo'jalik yuritish yo'lini erkin tanlash, daromadni investitsiyalash imkoniyati va shu kabilarni real ta'minlaydigan ma'lum iqtisodiy muhit va ijtimoiy siyosiy sharoit yaratishi zarur.

To'rtinchidan, erkin tadbirkorlik, mulkchilik va o'zlashtirishning turli-tuman shakllari va turlarini taqozo qiladi. O'z navbatida turli-tumanlilikning o'zi obyektiv xodisa bo'lib, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi oqibati sifatida maydonga chiqadi.

Yetarli moliyaviy manbalarga, yaxshi ma'lumot va malakali tayyorgarlikka ega bo'lish, umumiy tijorat qonunchiligi, soliq bo'yicha imtiyozlar, tadbirkorlik muhiti va uni rivojlantirishda jamiyat manfaatdorligining mavjud bo'lishi tadbirkorlikni rivojlantirishning navbatdagi shart-sharoitlari hisoblanadi.

Yuqorida ko'rib chiqilgan barcha shart-sharoitlar mavjud bo'lgan davlatlarda tadbirkorlik yaxshi rivojlanadi, aks holda faoliyatning bu turi xufyona iqtisodiyot sohasiga o'tib ketadi.